مجله عمومی

آیا زلزله‌های کیش تبدیل به سونامی می‌شود؟

در پی وقوع زمین لرزه 5.3 ریشتری شرق جزیره کیش در بامداد 25/3/1301 و زلزله های 19 و 20 آذر 92 در جزیره کیش، زلزله های ناحیه جزیره کیش بیشتر مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. ساختار غیرنظامی ایالت آزاد کیش و ساخت ساختمان‌های مدرن و مرتفع نشان می‌دهد که باید به هشدار زلزله و پایش زلزله در جزیره توجه بیشتری شود.

جزیره کیش در قسمت جنوبی ناحیه زاگرس قرار دارد که از نظر زلزله منطقه بسیار فعالی است. این جزیره در مجاورت گسل قوسی خط الرأس کوه زاگرس قرار دارد که یک گسل فشاری با شیب به سمت شمال و در این ناحیه با جهت شرقی-غربی است. از نظر تاریخی زلزله سال 1703 میلادی قیس (کیش) در اواخر دوره صفویه با بزرگی تخمینی 6.8 ریشتر باعث ویرانی جزایر کیش و هنگام شد. زمین لرزه های 978 و 1008 پس از میلاد. در سیراف (بندر طاهری عسلویه) که اندازه آن بین 6 تا 7 است، باعث ویرانی و انحطاط سیراف شد و بسیاری از بازرگانان به کیش کوچ کردند و در نتیجه کیش را رونق دادند. همچنین گمانه زنی هایی در مورد آسیب دیدن بندر تاریخی حریره در زمین لرزه های تاریخی کیش (به ویژه در زلزله 1703 میلادی) وجود دارد.

زلزله 5.3 ریشتری در 25 ژوئن 1401 و زلزله 4.5 تا 5.1 ریشتری در 19 و 20 دسامبر 1992 زیرا نتوانستند فوران مربوط به گسل زلزله در بستر دریا – خلیج را ایجاد کنند. بنابراین، خطر سونامی با چنین زمین لرزه هایی وجود دارد. اما به دلیل جابجایی عمودی در بستر دریا و در امتداد صفحه گسل هنگام وقوع زمین لرزه های شدید -زلزله های بزرگ 6 به بالا- که با فرسایش بستر دریا همراه است، احتمال ایجاد موج جزر و مدی وجود دارد. زمین لرزه های جزیره کیش به صورت گروهی و گروهی رخ داده است. علت این امر وجود لایه های ناپایدار سری نمکی هرمز در پوسته جنوب زاگرس است که به صورت گنبد نمکی – پوشک در سطح زمین ظاهر می شود. در چنین مناطقی به دلیل خاصیت پلاستیکی نمکزارها، زلزله های شدید تقریباً در زاگرس – به دلیل انباشته شدن انرژی و شدت استرس و آزاد شدن انرژی در هنگام زلزله در قالب پناهجویان و گروهی کم دیده می شود. به رویدادهای متوسط زمین لرزه های شدید و مخرب را می توان در یک دوره زمانی طولانی انتظار داشت. حوادثی مانند زلزله 6.8 ریشتری مانند زلزله 1703 جزیره کیش.

هشدار زلزله می تواند راه حل کوتاه مدت مفیدی برای کاهش خسارات و تلفات احتمالی جانی ناشی از یک زلزله بزرگ باشد. در زمینه ابزار دقیق لرزه نگاری، سه سیستم لرزه نگاری عمده در ایران وجود دارد که نیاز به توسعه و ادغام بیشتر دارند: 1- شبکه شتاب سنج ایران (ISMN)، با بیش از هزار شتاب سنج دیجیتالی که تنها از 50 ایستگاه زمان بندی GPS استفاده می کنند. 2- موسسه بین المللی لرزه نگاری و مهندسی زلزله شبکه پهن باند ملی ملی، شامل 32 ایستگاه پهن باند بلادرنگ.

خطاها و عدم قطعیت ها در اعلام زلزله به دلیل تراکم کم شبکه و عدم زمان بندی مطلق در بسیاری از ایستگاه ها، در مناطق جنوبی هرمزگان و سواحل خلیج فارس بسیار بیشتر است. علاوه بر این، چندین زمین لرزه بزرگ ثبت نشده است. با استفاده از روشی برای استفاده حداکثری از داده‌های موجود، می‌توانیم از داده‌های پایه و چند ایستگاهی برای به حداقل رساندن حذف رویدادهای ضعیفی که می‌توانند از رویدادهای دقیق‌تر بهره ببرند، استفاده کنیم. یافته های گذشته نه تنها یک مبنای نظری برای سیستم های هشدار آینده است. همچنین می توان از آن برای بهینه سازی و اصلاح سیستم های لرزه ای موجود استفاده کرد.

* چاپ شده در روزنامه شرق / یکشنبه 29 خرداد 1401

دکمه بازگشت به بالا