چشمک به قاچاقچیان آثار تاریخی!
باستان‌شناسان درحالی غارت بزرگ «غار هستیجان» در استان مرکزی را گزارش کردند، که رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی گفت: بسیاری از نقش‌برجسته‌ها جای سوراخ دینامیت دارد و جویندگان گنج و قاچاقچیان آزادانه در فضای مجازی تبلیغ می‌کنند. از سویی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هشدار داد که رها کردن کاوش‌ها چشمکی به قاچاقچیان است.
به گزارش کندوج، پژوهشگاه میراث فرهنگی همزمان با هفته پژوهش، کاوش و غارت‌های «غار هستیجان» در استان مرکزی را با عنوان «میراث در خطر» بررسی کرد. این نشست سه‌شنبه ۲۱ آذرماه در موزه ملی برگزار شد و نمایندگانی از سازمان بازرسی، مجلس، سازمان برنامه و بودجه و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به همراهی جمعی از باستان‌شناسان و دانشجویان حضور داشتند. قرار بود در این نشست، که پیش‌تر از سوی رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پراهمیت عنوان شده بود، علی دارابی، معاون میراث فرهنگی و قائم مقام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سخنرانی داشته باشد که غیبت او در چنین نشستی با نقد برخی از باستان‌شناسان روبه‌رو شد.
نوروز رجبی، باستان‌شناس که مدیریت این نشست را به عهده داشت، درباره چگونگی کشف غار هستیجان و نویافته‌های آن توسط یکی از کارشناسان متخصص خط پهلوی، توضیحاتی داد و گفت: بسیاری از اسناد و چرم‌نوشته‌های این غار از دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی سر درآورده است و غارت آثار غار هستیجان تقریبا از دهه ۵۰ آغاز شده است. به گونه‌ای که وقتی کاوش‌های باستان‌شناسان آغاز می‌شود، آن‌ها با وضعیت اسفباری در داخل این غار مواجه می‌شوند.
ایران هنوز فهرست میراث در خطر ندارد
جبرئیل نوکنده، رییس موزه ملی ایران، نیز به موضوع جرائم میراث فرهنگی پرداخت و افزود: خسارت در میراث فرهنگی اعم از مادی و معنوی جبران‌ناپذیر، غیرقابل تجدید و جایگزین‌ناپذیر است. طبق اصل ۴۰ قانون اساسی هیچ‌کسی حق ندارد برای منفعت خود ضرری به بخش دیگری از جامعه وارد کند. میراث فرهنگی هم متعلق به یک جغرافیا نیست، متعلق به بشریت است و حقوق عمومی همه انسان‌هاست.
او یکی از اصلی‌ترین خسارت‌های جبران‌ناپذیر به محوطه‌های باستانی همچون «غار هستیجان» و «تپه تیلینه» را توسعه زمین‌های کشاورزی دانست و بیان کرد: ما فقط این آثار را مخدوش نمی‌کنیم بلکه تاریخ کشاورزی و بشریت و هویت آن‌ها را نابود می‌کنیم. «تیلینه» یکی از برجسته‌ترین محوطه‌هاست، که به تنهایی به اندازه محوطه‌های شناسایی‌شدۀ غرب آسیا ارزشمند و مهم است. باید به این محوطه‌ها توجه نشان دهیم. فقط همان یک نسخه از چرم‌نوشته‌ای که از غار هستیجان منتشر شد، نشان می‌دهد در آن دوران برای زن چه جایگاهی قائل بودند و ارزش‌های فرهنگی و روابط عاطفی یک خانواده چه بوده است.
در این زمینه بخوانید:
نامه‌ای از یک برادر ساسانی!
رییس موزه ملی ایران سپس پیشنهاد کرد «فهرست میراث در خطر ایران» تهیه و حتما برای آن اعتبار و بودجه تعیین شود و در ادامه گفت: ما این فهرست را نداریم. شاید این فهرست بلندبالا باشد، اما بدیهی است، خب اینجا ایران است و چنین جغرافیای ارزشمندی دارد.
او ادامه داد: تا سال ۱۳۹۲ در قانون کشور جرم میراث فرهنگی قابل گذشت بود، اما در قانون مجازات اسلامی از سال ۹۲ به بعد جزو جرائم غیرقابل گذشت شده است. البته آقایان دادستان باید تحرک‌شان را بیشتر کنند، چون در اخبار خیلی نمی‌خوانیم که در ارتباط با جرائم میراث فرهنگی چندان فعال باشند، لازم است موتور محرک‌شان قوی‌تر شود.
نوکنده در پایان سخنانش، میراث فرهنگی را به اندازه محیط زیست و آب و هوا مهم دانست.
در گذشته غربی‌ها آثار تاریخی را غارت می‌کردند، امروز فرزندان این کشور!
مصطفی ده‌پهلوان ـ رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ هم در ادامه نشست غار هستیجان، گفت: فضای مجازی در حوزه میراث فرهنگی حال خوبی ندارد. آقای دارابی ـ معاون میراث فرهنگی ـ هم بر اینکه حال میراث فرهنگی خوب نیست صحه گذاشته بودند. حال میراث در گذشته هم خوب نبوده است. میزان تخریب‌ها بسیار بسیار شدید و وحشتناک‌تر شده است.
این باستان‌شناس سپس به غارت‌هایی که از گذشته تا کنون در حوزه میراث فرهنگی اتفاق افتاده است، اشاره کرد و افزود: در خاطرات استاد مقدم، که مُفتش کاوش‌ها بود، آمده است که رضاشاه وقتی به شوش آمد به او گفتم که میراث ما را فرانسوی‌ها می‌برند و ته‌مانده آن را برای ما می‌گذارند. رضاشاه لایحه را تغییر می‌دهد و تصمیم می‌گیرد که اشیای برجسته برای ایران بماند و بقیه قرعه‌کشی شود. در کتابی با عنوان «اسناد باستان‌شناسی» نیز اسنادی منتشر شده که نشان می‌دهد با امضاء «حسنعلی منصور» چند کانتینر آنتیک از کشور خارج شده است.
ده‌پهلوان اضافه کرد: پیش از انقلاب حفاری‌های قاچاق زیاد داشتیم، این حفاری‌ها مختص بعد از انقلاب نیست، مثلا محوطه «سگزآباد» قزوین که کلی از آثار آن پس از زلزله بویین زهرا از کشور خارج شد. در توکیو ژاپن بیش از صدهزار ظرف سفالی سگزآباد نگهداری می‌شود. بعد از انقلاب غارت «جیرفت» در کرمان را داشتیم و حتی «رشتخوار» در خراسان رضوی که توسط مردم غارت شد. در گذشته غربی‌ها این آثار را از کشور خارج می‌کردند، امروز فرزندان کشور غارت می‌کنند. کشورهای حاشیه خلیج فارس بازارهای حراج آثار تاریخی ایران شده‌اند.
او سپس با طرح این پرسش که آیا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از عهده پاسداری میراث این کشور برمی‌آید، گفت: از شخص وزیر تا پایین دست همه در تلاش‌اند و زحمات زیادی کشیده می‌شود، اما تنگناهای مالی می‌طلبد که خیران میراث فرهنگی را برای حفاظت داشته باشیم. البته حلقه گمشده در کشور که با اعتبارات کلان مالی هم نمی‌توان حل کرد، مردم هستند. تا میراث مردمی نشود و مردم به این باور نرسند، میراث فرهنگی همچنان غارت می‌شود.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: به عنوان باستان‌شناسی که در کلاس‌ها تدریس می‌کنم، شنیدم نقش‌برجسته‌های ایلیمایی در خوزستان را با دینامیت منفجر می‌کنند. خیلی از نقش‌برجسته‌ها سوراخ دینامیت دارد. یکی از این نقش‌برجسته‌ها در شیمباست، برای مستندنگاری آن که مراجعه کردیم، متوجه شدیم نقشه واضحی ندارد، با پرس‌وجو آن را یافتم، محلی‌ها می‌گفتند خیلی راه سخت و دشواری دارد و گفتند هفت ساعت تا نقش‌برجسته راه است، یکی از محلی‌ها گفت یک میلیون تومان می‌گیرد تا ما را آنجا ببرد، ما آن راه را دوساعته رفتیم و وقتی رسیدیم سوراخ دینامیت در نقش‌برجسته بزرگ آن را مشاهده کردیم. به همان محلی پیشنهاد دادم اگر ماهی ۱۰ میلیون تومان بگیرد، حاضر است از این نقش‌برجسته حفاظت کند. او گفت اگر این حقوق را ثابت می‌دهیم که برای کارگری تهران نیاید حاضر است با تفنگ پایین دره بایستد و اجازه ندهد کسی نزدیک آن شود. این گنج پایدار است. راه‌کارهای زیادی برای حفاظت از میراث فرهنگی وجود دارد.
ده‌پهلوان ادامه داد: فضای مجازی را ببینید، پر از هشتگ‌های دفینه، طلسم و گنج است. آقای «پوآرو» (جوینده گنج) بیش از ۷۰ پیج (در اینستاگرام) دارد، چرا اتفاقی نمی‌افتد!؟ پیج‌هایی داریم که لایو می‌گذارند و شش‌هزار نفر همزمان در آن شرکت می‌کنند. اینها خیلی خطرناک است. ما فقط نباید بگوییم میراث‌مان در خطر است، باید به یک راه حل برسیم و هیاهویی راه بیندازیم.
چشمکی که به قاچاقچی‌ها زده می‌شود!
احسان قاضی‌زاده ـ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ـ با این یادآوری که تشکیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای این بود که نقش حاکمیتی و اجرایی، اعتبار و ردیف مستقل در عین نظارت‌پذیری داشته باشد، ادامه داد: شاید بسیاری از صحبت‌هایی که رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی داشت خطاب آن وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. ما به عنوان دستگاه حاکمیتی باید هماهنگ‌کننده دستگاه‌ها باشیم. این وزارتخانه ساختار و تشکیلات مختلفی دارد، البته اقدامات خوبی هم تا کنون انجام داده است، از جمله ثبت جهانی کاروانسراها و استرداد الواح هخامنشی. البته وزارتخانه درگیر مشکلات بودجه است، هرچند ما در مجلس این آمادگی را داشتیم، در برنامه هفتم که البته هنوز تایید نهایی نشده است، کمک کنیم. در برنامه هفتم هم بیش از ۴۰ حکم مربوط به میراث فرهنگی و گردشگری است که البته بیشتر این احکام جنبه گردشگری دارد که نشان از مظلومیت حوزه میراث فرهنگی است که خود وزارتخانه باید توجه نشان دهد.
او ادامه داد: تقویت حفاظت از آثار تاریخی، تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی، توجه به حفاری‌ها و کشف‌ها برای اینکه رها نشود، از جمله موضوعاتی است که باید رسیدگی شود. در خراسان رضوی کاوش‌های زیادی انجام شده است بعد گفتند بودجه ندارد وسط کار رها کردند که این رهاشدگی چشمکی می‌زند به افرادی که در حوزه قاچاق فعال هستند، مثلا ارسلان جاذب و فرهادگرد که اعتباری آمد و کاری شروع شد و بعد متوقف شد و الان چندتا فنس کشیده‌اند و کار رها شده است.
قاضی‌زاده گفت: پیشنهاد ما این است که پروژه‌ها با دورنما شروع شود و علاوه بر کشف، حفاظت و صیانت هم صورت گیرد.
این نماینده مجلس ادامه داد: صدا و سیما سریال‌های زیادی درست می‌کند که داستان‌های تاریخی دارد، ولی برای میراث فرهنگی کاری نکرده است. در مورد میراث تاریخی باید یک حرکت فرهنگی با مشارکت خودتان در وزارت میراث فرهنگی صورت گیرد، کسی برای شما کاری نمی‌کند، شما مسئول هستید و باید مرد میدان باشید.
قاضی‌زاده گفت: ما در مجلس از حرکت‌های فرهنگی و تبلیغی حمایت می‌کنیم، اعلام نیاز باید از جانب شما صورت گیرد، ما روی بحث پاسخگویی تاکید داریم، یکی از وظایف میراث فرهنگی هم پاسخگویی در حوزه حفاظت، معرفی و میراث در خطر است.
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس همچنین اظهار کرد: در حوزه تأمین اعتبار و بودجه ظرف سه سال گذشته اعتبارات میراث فرهنگی را چه در حوزه تملک و دارایی چه نیروهای حفاظت افزایش دادیم، البته کافی نیست. آقای ضرغامی نکته‌ای در مورد تخصیص اعتبار گفته بودند، خود وزارت میراث فرهنگی باید پیگیری کند. معتقدم یک مقداری باید خود مسئولان وزارتخانه کار معرفی میراث فرهنگی کشور را بیشتر کنند.
علی بیگی ـ رییس پژوهشکده باستان‌شناسی ـ نیز پس از آن‌که نیما آصفی، پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره چگونگی کشف غار هستیجان و اسناد نوشتاری آن که در دانشگاه‌های آلمان و آمریکا شناسایی شده است، تاکید کرد: اگر جلو این تخریب‌ها و غارت‌ها را نگیریم، تا چند سال دیگر چیزی برای حفظ هویت ملی نخواهیم داشت.
از ۳۹۹ اسناد نوشتاری که در غار هستیجان شناسایی شده فقط ۹ سند در ایران مانده است
نیما آصفی که در خارج از کشور بود و به صورت ویدئو کنفرانس در این همایش حضور داشت، گزارشی از روند کشف غار هستیجان که با تحقیق و پرس‌وجوهای بسیار محلی، بخشی از اسناد آن را شناسایی کرده و خط آن‌ها را خوانده است، ارائه کرد و گفت: بیش از ۳۹۹ قطعه از این اسناد تا کنون شناسایی شده که شاید ۹ سند در ایران باشد و ۳۹۰ سند از کشور خارج شده است.
او این پرسش را مطرح کرد که چرا عموم جامعه و وزارت میراث فرهنگی از این اسناد و غارت آن‌ها بی‌خبر بوده و متوجه آن نشده‌اند؟ و در ادامه گفت: قطعا خیلی‌ها پیش از من این اسناد را دیده‌اند و امکان ندارد غاری در این سطح تخریب شود و کسی متوجه نشده باشد.
این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: خواندن این اسناد که به خط پهلوی بوده، بسیار دشوار است و پهلوی‌خوان معمولی نمی‌تواند آن را بخواند. تا کنون سه نفر توانسته‌اند این اسناد را بخوانند و سخت بودن خط آن باعث شده است تعداد زیادی از اسناد غار هستیجان هنوز خوانده نشود و آنهایی که خوانده شده‌اند هم پر از غلط است. در این اسناد کلماتی را می‌بینید که در دیگر اسناد پهلوی نمی‌بینید.
این نشست همچنین با توضیحات اسماعیل شراهی ـ کارشناس اداره میراث فرهنگی استان مرکزی ـ و محمدرضا نعمتی ـ عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی و سرپرست کاوش غار هستیجان ـ روند شناسایی و کاوش غار هستیجان را شرح دادند که به‌زودی جزئیات آن منتشر خواهد شد.
همچنین بخشی از نویافته‌های غار هستیجان در نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی که این روزها و تا پایان هفته پژوهش در موزه ملی برپاست، به نمایش گذاشته شده است.
انتهای پیام