شکایت کیفری بهتر است یا حقوقی

اولین سوالی که برای افراد درگیر در پرونده ها و دعاوی که نیاز به طرح دعوی در محاکم رسیدگی کننده مربوطه دارند، پیش می آید این است که موضوع دعوی آن ها حقوقی است یا کیفری؟ و سوالی که در پی این سوال برای افراد مطرح می شود این است که طرح دعوی به صورت کیفری بهتر است یا حقوقی؟

در ادامه این مطلب، یک وکیل در کرج در پیدا کردن پاسخ این سوال به شما کمک خواهد کرد. برای پاسخ به این سوال ابتدا باید با دعاوی حقوقی و کیفری آشنا شوید. شناخت موضوع دعوی از نظر کیفری و حقوقی به افراد در تشخیص مرجع صالح رسیدگی و نحوه و روند پیگیری موضوع دعوی کمک می کند.

شناخت دعوی کیفری از دعوی حقوقی

تفکیک دعاوی کیفری از دعاوی حقوقی، از طریق شناخت موضوعات حقوقی و کیفری و تفاوت های دادخواست حقوقی و شکایت کیفری حاصل می شود.

دعاوی کیفری

موضوعات کیفری یا جزائی به موضوعاتی گفته می شود که در قوانین کیفری و قانون مجازات اسلامی به عنوان جرم نام برده شده اند و از سوی قانونگذار برای مرتکب این جرائم، مجازات های متناسب با جرم در نظر گرفته شده است. ماده 2 ق.م.ا، جرم را به: هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن، مجازات تعیین شده است، تعریف می کند.بنابراین ماده، جرائم با توجه به قانون مجازات شناخته می شوند و به همین ترتیب، موضوع هر پرونده ای که با توجه به قانون جرم شناخته شود از دعاوی کیفری محسوب می شود. قانون حاکم برای رسیدگی به دعاوی کیفری، قانون آیین دادرسی کیفری است.شکایت کیفری سه رکن دارد که شامل: شاکی (بزه دیده، مجنی علیه)، مشتکی عنه (متهم، بزه کار) و اتهام (جرم) می شود.

در ایران، جرایم کیفری به سه دسته تقسیم می شوند:

دعاوی کیفری با مراجعه شاکی و طرح شکایت در دفاتر خدمات الکترونیک و ارجاع موضوع به دادسرا، شروع می شود و بعد از بررسی پرونده در دادسرا با تشخیص جرم بودن موضوع، پزونده به دادگاه کیفری مربوطه، جهت پیگیری ارسال می شود. دادگاه های کیفری انواع مختلفی دارند که هر کدام وظایف خاص خود را در رسیدگی به دعاوی دارند که شامل این دادگاه ها می شود:

• دادگاه کیفری یک و دو
• دادگاه انقلاب
• دادگاه روحانیت
• دادگاه نظامی
• دادگاه روحانیت
• دادگاه اطفال و نوجوانان

حدود مسئولیت و وظایف این دادگاه ها، در قانون آیین دادرسی کیفری مشخص شده است.

دعاوی حقوقی

موضوعات حقوقی شامل موضوعات حقوق مدنی و مباحث مربوط به جبران خسارت ناشی از نقض حقوق مدنی، می شود.موضوعات حقوقی معمولا در قانون مدنی، تعین شده اند و مجازاتی به دنبال ندارند و مرتکب نهایتا، در صورت محکومیت از سوی دادگاه حقوقی، به جبران خسارت و پرداخت حقوق قانونی خواهان یا انجام تکالیف ملزم می شود. پرونده هایی که موضوع آن از جمله موضوعات حقوق مدنی هستند از دعاوی حقوقی محسوب می شوند.

دعاوی حقوقی، به دو دسته دعاوی تقسیم می شوند:

• دعاوی علیه اموال، مانند: رهن، اجازه، مطالبه طلب، ارث، وصیت و ….
• دعاوی علیه اشخاص مانند: تابعیت، ازدواج، طلاق و…

قانون آیین دادرسی مدنی، قانون حاکم در رسیدگی به دعاوی حقوقی، است و دادگاه صالح به رسیدگی دعاوی حقوقی، با توجه به میزان دادخواست و شرایط آن، شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی بدوی است.اگر موضوع دعوای حقوقی در صلاحیت شورای حل اختلاف باشد، خواهان ابتدا باید برای رسیدگی به پرونده خود به شورای حل اختلاف مراجعه کند، در غیر این صورت طرح دعوی با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک و طرح دادخواست و در مرحله بعد ارجاع دادخواست به دادگاه حقوقی و تشکیل جلسات دادگاه، انجام می شود

.یک دعوای حقوقی شامل سه رکن: خواهان (مدعی)، خوانده (مدعی علیه) و خواسته (ادعا) می شود.با توجه به توضیحاتی که بیان شد، تفاوت یک دعوای کیفری با دعوای حقوقی برای شما مشخص شد، در ادامه در رابطه با اینکه طرح دعوا به صورت کیفری بهتر است یا حقوقی توضیح داده می شود.

طرح دعوا از طریق شکایت کیفری بهتر است یا دادخواست حقوقی؟

با توجه به توضیحاتی که بیان شد، مشخص می شود که برای طرح دعوی ابتدا باید نوع موضوع دعوی از لحاظ کیفری و حقوقی مشخص شود. بنابراین در بسیاری از موارد انتخاب نوع طرح دعوی با مدعی نیست، بلکه با توجه به اینکه موضوع دعوای او کیفری است یا حقوقی باید مسیر مشخص قانونی مربوط به موضوع دعوی را طی کند.

به عنوان مثال کسی که می خواهد اجاره معوقه خود را مطالبه کند باید از مسیر حقوقی، پرونده خود را پیگیری کند و برای این موضوع نمی تواند به دادگاه کیفری مراجعه کند. بنابراین این سوال که اقدام از طریق شکایت کیفری بهتر است یا دادخواست حقوقی، زمانی مطرح می شود که موضوع مورد نظر ما هم جنبه حقوقی داشته باشد و هم جنبه کیفری و مدعی باید انتخاب کند، که برای طرح دعوای خود از کدام طریق باید اقدام کند.به عنوان مثال: عدم پرداخت یا موضوع ، هم به صورت کیفری و هم به صورت حقوقی قابل طرح است.مدعی در زمان انتخاب نوع دعوی باید نکاتی در نظر داشته باشد. اینکه طرح دعوای حقوقی تشریفات خاص خود را دارد اما شکایت کیفری تشریفات خاصی ندارد و راحت تر و سریع تر قابل پیگیری است.

الف. تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در نحوه طرح دعوی

یکی از مهم‌ترین وجوه افتراق دعوای حقوقی و دعوای کیفری، نحوه‌ی طرح این دعاوی است. اقامه‌ی دعوای حقوقی نیازمند تنظیم و تقدیم دادخواست و در برخی از موارد قانونی، نیازمند تنظیم و تقدیم درخواست می‌باشد اما طرح دعوای کیفری مستلزم تنظیم شکوائیه است.بنابراین، نمی‌توان اموری را که فاقد جنبه‌ی کیفری است، از طریق طرح شکایت مورد پیگیری قرار داد. هم‌چنین اقامه‌ی این دعاوی بدون پرداخت هزینه‌ی دادرسی امکان‌پذیر نیست؛ با این تفاوت که هزینه‌ی دادرسی در تمامی دعاوی کیفری یکسان و برابر بوده اما در دعاوی حقوقی این هزینه براساس بهای خواسته متغیّر می‌باشد.

بنابراین، به میزانی که بهای خواسته افزایش یابد، هزینه‌ی دادرسی نیز افزایش خواهد یافت. البته در صورتی که خواهان دعاوی حقوقی توانایی پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می‌تواند در ابتدا با تقدیم دادخواست اعسار بدون پرداخت این هزینه در مراحل ابتدایی، دعوای حقوقی خود را طرح نماید. به طرفین دعوای حقوقی، «خواهان» و «خوانده» و به طرفین دعوای کیفری، «شاکی» و «مُشتکی‌عنه» گفته می‌شود.

ب. تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در مرجع صالح به رسیدگی

یکی دیگر از وجوه تمایز بسیار مهم میان دعاوی حقوقی و کیفری، مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به هر یک از آن‌ها می‌باشد. مرجع صالح برای طرح شکایت دادسرا می‌باشد. البته این شکایات ممکن است در نزد ضابطان دادگستری(هم‌چون افسران و درجه‌داران نیروی انتظامی) نیز صورت گیرد ولی با این حال باید آن‌ها نیز پس از ثبت شکایت آن را به مقامات قضایی ارجاع دارند.پس از انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص پرونده، حسب اینکه موضوع شکایت چه باشد، پرونده کیفری با صدور قرار جلب به دادرسی به دادگاه‌های کیفری ارجاع داده می‌شود تا پس از انجام بررسی‌های لازم حکم قانونی صادر شود.

این در حالی است که در دعوای حقوقی مراجع قضایی حقوقی صلاحیت رسیدگی به دعوا را دارند و اساساً نهاد دادسرا در این مراجع وجود ندارد. از حیث صلاحیت محلی نیز در دعاوی حقوقی قاعده آن است که دادگاه محل اقامت خوانده صلاحیت رسیدگی دارد اما در دعاوی کیفری شکوائیه باید در دادسرای محل وقوع جرم تنظیم گردد.

پ. تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در اسباب طرح دعاوی

تمایز مهم دیگری که میان دعوای حقوقی و کیفری وجود دارد، به سبب طرح هر یک از این دعاوی باز می‌گردد. بدین معنا که دعوای کیفری که با تنظیم شکایت‌‌نامه باید طرح شود، برای موقعیتی است که موضوع جنبه‌ی کیفری دارد. به عبارت بهتر، در صورتی که شخصی ادعا داشته باشد حقی از وی تضییع شده و تضییع این حق با رفتاری صورت گرفته باشد که قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری کرده است، شخص مدعی باید با طرح دعوای کیفری در راستای احقاق حق خود گام بردارد.

مقصود از جرم نیز رفتاری است که قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی یا قوانین دیگر برای آن مجازات در نظر گرفته است. حال اگر تضییع حق با رفتاری صورت گرفته باشد که قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری نکرده است، تنها راه موجود برای احقاق حق طرح دعوای حقوقی از طریق تنظیم دادخواست خواهد بود. در واقع امکان دارد که شخصی با رفتار خود حق دیگری را مورد تعرض قرار دهد اما این رفتار عنوان مجرمانه نداشته باشد. در این حالت طرح دعوای حقوقی تنها راهی است که صاحب حق پیش روی خود دارد.

ت. تفاوت در نتیجه و اثر مترتب بر طرح دعاوی کیفری و حقوقی

تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری دیگری که وجود دارد، نتیجه و اثر مترتب بر هر یک از این دعاوی می‌باشد. طرح دعاوی کیفری زمانی محمل قانونی دارد که رفتار انجام شده که به تضییع حقوق دیگری انجامیده است، دارای عنوان مجرمانه باشد؛ یعنی قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری نموده و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد.

مهم‌ترین اثر مترتب بر طرح دعوای کیفری آن است که در صورت صدور حکم محکومیت، شخص ِمحکوم علاوه بر اینکه ملزم می‌گردد آسیب وارده بر طرف مقابل را جبران نماید، به تحمل مجازات قانونی نیز محکوم می‌شود. این در حالی است که در دعاوی حقوقی، نمی‌توان از دادرس انتظار صدور حکم مجازات شخص محکوم را داشت زیرا اساساً نه وی صلاحیت صدور چنین حکمی را دارد و نه آن‌که رفتار ارتکاب یافته جنبه‌ی مجرمانه دارد که منجر به صدور حکم مجازات برای محکوم شود.

در این دعاوی ضمانت‌اجرای قانونی حسب مورد و با توجه به نوع دعوا متفاوت از دعوای کیفری است. با این حال ممکن است پرونده کیفری در مسیری قرار گیرد که برخی از اصحاب دعوا سعی داشته باشند بخاطر منافع خود، امر کیفری را به امر حقوقی بدل نمایند. در این موارد باید توجه داشت که تبدیل امر کیفری به امر حقوقی موجب می‌شود که بخش مهمی از ضمانت‌اجرا در احقاق حق از بین برود و در عمل موجب تحمیل ضرر و زیان بر طرف مقابل گردد.

تفاوت دادخواست با شکوائیه چیست؟

شکایت کیفری یا همان دعاوی کیفری ابتدا در دادسرا مطرح می‌شود و بعد از تحقیقات در کلانتری (یا آگاهی) و دادسرا به دادگاه کیفری فرستاده می‌شود. به شخصی که شکایت کیفری می‌کند شاکی و طرف مقابل او متهم گفته می‌شود. متن شکایت شکوائیه نامیده می‌شود که در هر برگه‌ای می‌توان نوشت.پس اولین قدم برای ثبت شکایت کیفری مراجعه به دادگاه کیفری و دریافت فرم شکواییه است. شکواییه، ورقه چاپی‌ای است که موارد از قبیل نام شاکی ، آدرس و موضوع دعوی در آن نوشته شده است که باید توسط شاکی تکمیل شود.

در مقابل، دعوای حقوقی مستقیماً در دادگاه حقوقی مطرح می‌شود و شخصی که دعوا را طرح می‌کند خواهان و طرف مقابل او خوانده نامیده می‌شود. در بسیاری از مواد قانونی دادخواست به معنی برگه دادخواست استفاده می‌شود که همان برگه‌ای‌ست که شخص به وسیله آن طرح شکایت حقوقی یا همان دادخواهی خود را به دادگاه ارائه می‌کند. متن خواسته باید در برگه مخصوصی که دادخواست نام دارد نوشته شود.

به‌طور خلاصه تفاوت دادخواست با شکوائیه را می‌توان در این موارد نام برد:

• شکایت کیفری مربوط بهدعاوی کیفری است که مقررات مربوط به آئین دادرسی کیفری بر آن حاکم است  ولی دادخواست حقوقی مربوط به ثبت دعوای حقوقی که مقررات آئین دادرسی مدنی در آن اعمال می‌شود.
• برای ثبت دعوای حقوقی باید دادخواست (دادخواست حقوقی) تنظیم کرد ولی برای اقامه دعوای کیفری نیاز به تنظیمشکواییه می‌باشد.
• دادخواست حقوقی به دادگاه حقوقی وشکوائیه به دادسرا یا دادگاه کیفری ارائه داده می‌شود.
• شکوائیه را هم می‌توان در برگه معمولی (به شرط درج اطلاعات لازم ) و هم می‌توان در فرم مخصوص شکواییه نوشت. اما طرح شکایت حقوقی حقوقی باید حتما درفرم دادخواست چاپی ثبت و تنظیم شود.