«پسته ایرانی»؛ طلای سبز اقتصاد کشاورزی ایران

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(کندوج) «پسته ایرانی» یکی از مهم ترین و ارزشمندترین محصولات کشاورزی کشور است که نقش بسزایی در اقتصاد ملی و صادرات غیرنفتی دارد. این محصول استراتژیک به دلیل کیفیت بالا طعم بی نظیر و تنوع ارقام همواره موردتوجه بازارهای داخلی و بین المللی بوده است. با قدمتی بیش از سه هزار سال پسته به عنوان میراثی گران بهاء از دل کویر ایران به بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد کشور تبدیل شده است. خاستگاه اصلی پسته ایران مناطق خشک و نیمه خشک به ویژه استان کرمان و شهرستان رفسنجان است که به عنوان قطب تولید پسته در جهان شناخته می شود.

صنعت پسته علاوه بر ارزآوری بالا فرصت های شغلی قابل توجهی در مراحل کاشت داشت برداشت و فرآوری ایجاد کرده است. با وجود چالش هایی مانند کمبود منابع آبی آفات و تحریم های اقتصادی ایران همچنان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان پسته در جهان است. صادرات این محصول به بیش از ۶۵ کشور جایگاه پسته ایرانی را به عنوان برندی ممتاز در بازارهای جهانی تثبیت کرده است. در این گزارش به بررسی تاریخچه ارقام مناطق کشت فرآیند تولید چالش ها و آینده صنعت پسته ایران با استناد به آمارهای معتبر و مصادیق واقعی پرداخته خواهد شد.

تاریخچه و خاستگاه پسته در ایران

پسته ایرانی از قدیمی ترین محصولات کشاورزی کشور است که قدمت آن به بیش از ۳ هزار سال پیش بازمی گردد. در دوران هخامنشیان پسته به عنوان محصولی ارزشمند برای تجارت در مسیر جاده ابریشم استفاده می شد. خاستگاه اصلی پسته مناطق خشک و کویری ایران به ویژه استان کرمان و شهرستان رفسنجان است. طبق آمارهای رسمی بیش از ۳۰ درصد پسته تولیدی کشور از رفسنجان تأمین می شود.

تاریخچه پسته نشان می دهد این محصول همواره نقشی مهم در اقتصاد و فرهنگ ایران داشته است. در زمان صفویه پسته ایرانی به اروپا راه یافت و محبوبیت زیادی کسب کرد. امروزه ایران با توجه به شرایط اقلیمی مناسب و خاک حاصلخیز مناطق مرکزی به عنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان پسته در جهان شناخته می شود.

پیشرفت تکنولوژی کشاورزی در دهه های اخیر موجب شده کشت پسته در استان های دیگری مانند خراسان رضوی یزد و سمنان نیز گسترش یابد. به عنوان مثال استان خراسان رضوی با تولید ۳۰ هزار تن در سال ۱۴۰۱ سهم قابل توجهی در تولید ملی پسته دارد. این روند نشان از ظرفیت بالای کشور در توسعه تولید پسته دارد.

ارقام مختلف پسته ایرانی

پسته ایرانی به دلیل تنوع ارقام و کیفیت ممتاز جایگاه ویژه ای در بازارهای جهانی دارد. از مهم ترین ارقام پسته می توان به فندقی کله قوچی احمدآقایی و اکبری اشاره کرد. پسته فندقی با اندازه کوچک و میزان تولید بالا بیشترین سهم را در صادرات پسته ایران دارد. به عنوان مثال بیش از ۶۰ درصد صادرات پسته کشور از نوع فندقی است.

پسته کله قوچی به دلیل درشتی دانه ها و ظاهر جذاب یکی از محبوب ترین ارقام در بازار داخلی و خارجی است. این رقم بیشتر در استان کرمان کشت می شود و به طور متوسط عملکردی معادل ۲ هزار کیلوگرم در هکتار دارد. پسته احمدآقایی با رنگ روشن و طعم دل پذیر عمدتاً برای صادرات به کشورهای اروپایی و آسیایی مورد استفاده قرار می گیرد.

پسته اکبری که به عنوان لوکس ترین نوع پسته شناخته می شود ظاهری کشیده و طعم شیرین دارد. تولید این رقم عمدتاً در استان های کرمان و یزد صورت می گیرد. طبق آمار سال ۱۴۰۱ ۱۵ درصد از صادرات پسته ایران به رقم اکبری اختصاص داشته است. این تنوع ارقام نقش مهمی در بازارپسندی پسته ایرانی دارد.

مناطق کشت پسته در ایران

کشت پسته به دلیل مقاومت بالای این درخت به شرایط خشک در بسیاری از مناطق کویری و نیمه کویری ایران گسترش یافته است. استان کرمان به ویژه شهرستان رفسنجان قطب تولید پسته کشور محسوب می شود. در سال ۱۴۰۰ این شهرستان به تنهایی بیش از ۷۰ هزار تن پسته تولید کرده است که سهم بالایی از تولید ملی را شامل می شود.

علاوه بر کرمان استان های خراسان رضوی سمنان یزد و سیستان و بلوچستان نیز از مناطق مهم تولید پسته هستند. به عنوان مثال استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۱ توانست ۲۵ درصد از تولید پسته کشور را به خود اختصاص دهد. شهرستان های فیض آباد و بردسکن از مهم ترین مراکز تولید این محصول در خراسان رضوی هستند.

در سال های اخیر استان سیستان و بلوچستان نیز به عنوان منطقه ای نوظهور در تولید پسته معرفی شده است. طبق گزارش وزارت جهاد کشاورزی تولید پسته در این استان از ۳ هزار تن در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۱۰ هزار تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این رشد نشان از ظرفیت بالای گسترش کشت پسته در مناطق کم آب دارد.

فرآیند کاشت داشت و برداشت پسته

کاشت درخت پسته معمولاً در خاک های شنی – رُسی و مناطق خشک صورت می گیرد. این درخت به آب کمی نیاز دارد و می تواند در شرایط آب وهوایی گرم و خشک رشد کند. فرآیند کاشت نهال از سال اول آغاز می شود و درخت پسته از سال هفتم تا دهم به باردهی اقتصادی می رسد.

در مرحله ی داشت مراقبت از درختان پسته شامل آبیاری منظم کوددهی مناسب و مبارزه با آفات و بیماری ها است. یکی از چالش های مهم در این مرحله مدیریت مصرف آب است. به عنوان مثال روش آبیاری قطره ای توانسته مصرف آب در باغات پسته را تا ۴۰ درصد کاهش دهد.

برداشت پسته در اواخر تابستان انجام می شود و معمولاً به دو روش دستی و مکانیزه صورت می گیرد. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی اکثر باغات پسته ایران به صورت سنتی برداشت می شوند. استفاده از تجهیزات مکانیزه می تواند هزینه های برداشت را کاهش داده و راندمان تولید را افزایش دهد.

ارزش غذایی و خواص پسته

پسته سرشار از مواد مغذی از جمله پروتئین فیبر ویتامین ها و مواد معدنی مانند آهن پتاسیم و فسفر است. مصرف منظم پسته می تواند به کاهش کلسترول بد (LDL) و بهبود سلامت قلب کمک کند. تحقیقات نشان داده است که مصرف روزانه ۴۰ گرم پسته احتمال ابتلا به بیماری های قلبی را تا ۲۰ درصد کاهش می دهد.

پسته به دلیل دارا بودن فیبر بالا تأثیر مثبتی بر عملکرد دستگاه گوارش دارد. این آجیل پرارزش همچنین به تنظیم قند خون کمک می کند. بر اساس مطالعات انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی تهران مصرف پسته باعث کاهش ۱۰ درصدی قند خون در بیماران دیابتی نوع ۲ شده است.

پسته منبع غنی از آنتی اکسیدان ها است که به پیشگیری از پیری سلولی و مقابله با سرطان کمک می کند. ویتامین E موجود در پسته نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و بهبود سلامت پوست دارد. به همین دلیل پسته به عنوان یک میان وعده ی سالم و مغذی در سراسر جهان شناخته می شود.

جایگاه ایران در بازار جهانی پسته

ایران همواره یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته در جهان بوده است. طبق آمار سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران در سال ۱۴۰۲ با تولید بیش از ۴۳۰ هزار تن پسته به عنوان سومین تولیدکننده پسته در جهان حدود ۲۰ درصد از نیاز بازارهای جهانی را تأمین کرده است. رقبای اصلی ایران در این بازار کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه هستند.

آمریکا به ویژه ایالت کالیفرنیا در سال های اخیر با توسعه فناوری های کشاورزی سهم خود را در بازار جهانی پسته افزایش داده است. با این حال کیفیت و طعم پسته ایرانی همچنان بی رقیب است. طبق گزارش های گمرک جمهوری اسلامی ایران پسته ایرانی به بیش از ۶۵ کشور جهان صادر می شود که از جمله آن ها می توان به چین هند آلمان و روسیه اشاره کرد.

بازارهای آسیایی به خصوص چین و هند از مهم ترین مقاصد صادرات پسته ایران هستند. در سال ۱۴۰۰ بیش از ۸۰ هزار تن پسته به این دو کشور صادر شد. این میزان صادرات نشان دهنده ظرفیت بالای ایران در تأمین بازارهای جهانی است. با وجود تحریم ها صادرات پسته ایران همچنان سهم مهمی در اقتصاد کشاورزی دارد.

چالش ها و مشکلات تولید پسته در ایران

تولید پسته در ایران با چالش های متعددی از جمله کمبود آب مواجه است. باغات پسته به طور عمده در مناطق خشک و کویری قرار دارند و به مدیریت بهینه ی مصرف آب نیاز دارند. طبق آمار بیش از ۷۰ درصد باغات پسته ایران به آبیاری سنتی وابسته هستند که موجب هدررفت زیاد آب می شود.

چالش دیگر شیوع آفات و بیماری ها در باغات پسته است. به عنوان مثال آفت پسیل پسته یکی از مخرب ترین آفات این محصول به شمار می رود که سالانه خسارت زیادی به تولیدکنندگان وارد می کند. در سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۰ درصد از باغات پسته کرمان به دلیل آلودگی به این آفت دچار اُفت محصول شدند.

مشکلات تحریم ها نیز تأثیر زیادی بر صادرات پسته ایران داشته است. هزینه های بالای حمل ونقل و محدودیت های بانکی موجب شده تولیدکنندگان نتوانند به راحتی به بازارهای بین المللی دسترسی پیدا کنند. به رغم این چالش ها دولت با اجرای سیاست های حمایتی در صدد رفع موانع تولید و صادرات پسته است.

تأثیر اقتصادی پسته بر ایران

پسته یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران محسوب می شود و نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد. طبق آمار بانک مرکزی صادرات پسته در سال ۱۴۰۰ حدود ۱.۴ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور به همراه داشته است. این رقم نشان دهنده ی اهمیت پسته در تأمین منابع ارزی کشور است.

پسته به عنوان محصولی صادرات محور فرصت های شغلی زیادی ایجاد کرده است. بیش از ۴۰۰ هزار نفر در سراسر کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم در زنجیره ی تولید و فرآوری پسته مشغول به کار هستند. به عنوان مثال استان کرمان به تنهایی بیش از ۶۰ هزار فرصت شغلی مرتبط با این محصول ایجاد کرده است.

علاوه بر صادرات بازار داخلی نیز به دلیل مصرف بالای آجیل از پسته بهره می برد. در ایام خاص مانند نوروز مصرف پسته در ایران افزایش چشمگیری دارد. بر اساس آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱ مصرف داخلی پسته به ۳۰ هزار تن رسید که نشان دهنده اهمیت اقتصادی این محصول در بازار داخلی است.

نقش فناوری و نوآوری در توسعه صنعت پسته

فناوری های نوین در سال های اخیر تأثیر چشمگیری بر بهبود عملکرد باغات پسته داشته است. استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای و هوشمند میزان مصرف آب را کاهش داده و بهره وری تولید را افزایش داده است. به عنوان مثال باغات مکانیزه توانسته اند راندمان تولید پسته را از ۱۰۰۰ کیلوگرم در هکتار به ۱۵۰۰ کیلوگرم افزایش دهند.

نوآوری در فرآوری و بسته بندی پسته نیز تأثیر مثبتی بر توسعه ی بازارهای صادراتی داشته است. شرکت های ایرانی با استفاده از فناوری های روز دنیا محصولات خود را با کیفیت بالا و بسته بندی های مدرن به بازارهای جهانی عرضه می کنند. طبق آمار گمرک صادرات پسته ی بسته بندی شده ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.

مراکز تحقیقاتی نیز با بهره گیری از فناوری های بیوتکنولوژی به دنبال مقاوم سازی درختان پسته در برابر آفات و بیماری ها هستند. به عنوان مثال تحقیقات انجام شده در پژوهشکده پسته ایران منجر به تولید نهال های مقاوم به خشکی شده است که می تواند در شرایط کم آبی کشور نقش مؤثری داشته باشد.

آینده صنعت پسته در ایران

صنعت پسته ایران با وجود چالش ها از ظرفیت های زیادی برای رشد و توسعه برخوردار است. توسعه ی سیستم های آبیاری نوین و استفاده از ارقام پربازده می تواند تولید پسته کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. به عنوان مثال اجرای طرح های آبیاری تحت فشار در باغات کرمان میزان مصرف آب را کاهش داده است.

بازاریابی و توسعه ی بازارهای صادراتی از دیگر راهکارهای آینده نگر برای ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی پسته است. کشورهایی مانند چین هند و روسیه همچنان مقاصد مهمی برای صادرات پسته ایران محسوب می شوند. در سال ۱۴۰۲ میزان صادرات به چین با رشد ۲۵ درصدی مواجه شد که نشان دهنده ی تقاضای بالا برای پسته ایرانی است.

با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی آینده ی صنعت پسته در گرو سرمایه گذاری در فناوری های نوین و پژوهش های علمی است. دولت و بخش خصوصی می توانند با همکاری و اجرای برنامه های راهبردی سهم ایران در بازار جهانی پسته را حفظ و افزایش دهند. این اقدامات به توسعه ی پایدار کشاورزی و رونق اقتصادی کشور کمک می کند.

با توجه به مطالب فوق پسته ایرانی به عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی همواره نقشی کلیدی در اقتصاد ایران ایفاء کرده است. کیفیت بالا تنوع ارقام و طعم منحصربه فرد این محصول باعث شده تا پسته ایرانی در بازارهای جهانی جایگاه ویژه ای داشته باشد. با وجود چالش هایی نظیر کمبود منابع آبی تغییرات اقلیمی و تحریم های اقتصادی ایران همچنان توانسته سهم قابل توجهی از بازار جهانی را حفظ کند. صادرات پسته به بیش از ۶۵ کشور نشان دهنده ی ظرفیت های بالای این محصول در ارزآوری و توسعه تجارت غیرنفتی کشور است.

توسعه ی فناوری های نوین در زمینه های آبیاری فرآوری و بازاریابی می تواند راهگشای حل مشکلات پیش روی صنعت پسته باشد. سرمایه گذاری در پژوهش های علمی و استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و آفات نیز از جمله راهکارهای مهم برای حفظ و ارتقاء تولید این محصول است. با برنامه ریزی صحیح و همکاری دولت و بخش خصوصی آینده ای روشن برای صنعت پسته ایران متصور است؛ آینده ای که ضمن حفظ جایگاه جهانی این محصول به توسعه ی پایدار اقتصاد کشاورزی و افزایش فرصت های شغلی کمک خواهد کرد.

انتهای پیام