مشروب های زمان شاه

در دوران حکومت پهلوی، انواع مختلفی از مشروبات الکلی، چه تولید داخلی و چه وارداتی، در ایران مصرف می شدند که هر یک جایگاهی در فرهنگ اجتماعی و مهمانی های آن روزگار داشتند.

دوران پهلوی در تاریخ معاصر ایران، فصلی پر فراز و نشیب و مملو از تغییرات اجتماعی و فرهنگی بود. در میان این تحولات، موضوع مصرف و جایگاه مشروبات الکلی، یکی از جنبه های کمتر بررسی شده اما تأثیرگذار بر زندگی روزمره مردم به شمار می رود. برای بسیاری از نسل های امروز، تصویری مبهم یا حتی نادرست از این بخش از تاریخ وجود دارد که عمدتاً بر شایعات یا اطلاعات پراکنده بنا شده است. اما حقیقت، پیچیده تر و عمیق تر از آن است که در نگاه اول به نظر می رسد.

مقصد این سفر، نه یک بازگویی ساده از اتفاقات، بلکه کندوکاوی جامع و تحلیلی در بطن جامعه ای است که نوشیدنی های الکلی بخشی از تار و پود زندگی اجتماعی آن را تشکیل می داد. از قوانین و مقرراتی که بر این صنعت حاکم بود تا کارخانه های پر جنب و جوش تولید داخلی و برندهای جهانی که از دوردست ها به کام ایرانیان می رسیدند، همه و همه فصولی از این روایت جذاب را می سازند. مکان های عرضه، از میخانه های پررونق تا مهمانی های خصوصی، هر کدام داستان های خود را داشتند و بازتابی از طبقات اجتماعی و سلیقه های متفاوت بودند. هدف از این بررسی، ارائه تصویری کامل و مستند از فرهنگ مصرف الکل در آن دوره است، تا به منبعی معتبر برای علاقه مندان به تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران تبدیل شود و تفاوت ها و شباهت های گذشته و حال را برای نسل جوان روشن سازد.

قوانین و مقررات: چارچوب قانونی مصرف الکل

در دوران پهلوی، بر خلاف وضعیت کنونی، تولید، واردات، فروش و مصرف مشروبات الکلی در ایران کاملاً مجاز و تحت نظارت قانونی بود. این وضعیت، فضایی را برای شکل گیری یک صنعت بزرگ و یک فرهنگ مصرف مشخص فراهم آورده بود. دولت وقت، با وضع قوانین و مقرراتی مشخص، سعی در ساماندهی این بخش از بازار و جامعه داشت.

فروش مشروبات الکلی مشمول ساعت کاری خاصی بود؛ مثلاً در برخی مناطق، فروشگاه ها و بارها می بایست تا پاسی از شب یا ساعات مشخصی از روز فعال باشند. محدودیت سنی نیز یکی از مهم ترین ضوابط بود؛ افراد زیر ۱۸ سال از خرید و مصرف مشروب منع می شدند، هرچند نظارت بر این مورد در تمام نقاط به یک اندازه سفت و سخت نبود. همچنین، فروش در مناطق مذهبی یا نزدیک به اماکن مقدس با محدودیت هایی همراه بود تا حساسیت های اجتماعی رعایت شود. با گذشت زمان و گسترش شهرنشینی، این مقررات نیز دستخوش تغییراتی می شدند؛ در اوایل دوره پهلوی، شاید کنترل ها کمتر بود، اما با صنعتی شدن و مدرنیزاسیون، چارچوب های قانونی دقیق تری شکل گرفتند.

در کنار این موارد، دولت از طریق مالیات ها و عوارض سنگین بر تولید و واردات مشروبات الکلی، درآمد قابل توجهی کسب می کرد. این مالیات ها نه تنها به افزایش درآمدهای دولتی کمک می کردند، بلکه به نوعی ابزاری برای کنترل قیمت و میزان مصرف نیز به شمار می رفتند. این چارچوب قانونی، نه تنها صنعت مشروبات الکلی را به رسمیت می شناخت، بلکه به آن هویت می بخشید و آن را به بخشی جدایی ناپذیر از اقتصاد و فرهنگ شهری آن دوران تبدیل کرده بود.

تولیدات داخلی: شناسنامه مشروبات ایرانی

ایران دوران پهلوی، علاوه بر واردات گسترده مشروبات خارجی، خود نیز دارای صنعت تولید الکل پررونقی بود که محصولات متنوعی را به بازار عرضه می کرد. این تولیدات داخلی، ریشه هایی در تاریخ و فرهنگ ایرانی داشتند و بخش مهمی از سلیقه مصرف کنندگان را تشکیل می دادند.

۳.۱. عرق: از تاریخ تا محبوبیت عرق سگی

عرق گیری در ایران قدمتی دیرینه دارد و در طول قرن ها، به بخشی از سنت ها و رسوم محلی تبدیل شده بود. در دوران پهلوی، این نوشیدنی با عطر و طعم تند و خاص خود، همچنان جایگاه ویژه ای در فرهنگ عامه داشت و در مهمانی های خانوادگی و محافل دوستانه، حضوری پررنگ از خود نشان می داد. اما در میان انواع عرق های موجود، نام عرق ۵۵ و عرق سگی بیش از بقیه بر سر زبان ها بود و به نمادی از این دوره تبدیل شده بود.

میکده قزوین: بزرگترین و مشهورترین تولیدکننده عرق

در قلب قزوین، کارخانه ای قرار داشت که نامش با تولید عرق در ایران گره خورده بود: «میکده قزوین». این کارخانه، به عنوان بزرگترین و مشهورترین تولیدکننده عرق در ایران، با نام های تجاری مختلف، بخش عظیمی از بازار را در اختیار داشت. کیفیت و شهرت محصولات این کارخانه به حدی بود که نام آن به تنهایی تضمین کننده اصالت محصول به شمار می رفت.

جزئیات برند عرق ۵۵ و عرق سگی

از میان تولیدات میکده قزوین، عرق ۵۵ شهرت بی نظیری داشت. اما چرا عرق سگی؟ حکایت از آن دارد که بر روی برچسب برخی از بطری های این عرق، تصویر یک سگ شکاری (شاید از نژاد تازی) نقش بسته بود. این تصویر، به تدریج نام عرق سگی را برای این نوشیدنی به ارمغان آورد و به سرعت در میان مردم رایج شد. این نام، نه تنها به دلیل تصویر روی بطری، بلکه به خاطر تندی و قدرت خاص این عرق، که به گفته برخی مثل سگ تند و قوی بود، در اذهان ماندگار شد. بسته بندی ساده اما کارآمد و ویژگی های خاص طعم و بوی آن، این برند را به یکی از محبوب ترین نوشیدنی های الکلی آن دوران تبدیل کرده بود.

عرق سگی در مهمانی های خانوادگی، دورهمی های دوستانه، و محافل خصوصی، حضوری ثابت داشت. بسیاری از مردم، آن را به عنوان یک نوشیدنی اصیل ایرانی می شناختند و مصرف آن، بخشی از آداب و رسوم پذیرایی به شمار می رفت. علاوه بر تولیدات صنعتی، در نقاط مختلف کشور، تولیدات خانگی و محلی عرق نیز رواج داشت که اغلب با دستورالعمل های سنتی و مواد اولیه موجود در هر منطقه تهیه می شدند. این عرق های محلی، هرچند به گستردگی محصولات میکده قزوین نبودند، اما در جوامع کوچک تر و محلی، طرفداران خاص خود را داشتند.

نام عرق ۵۵ و عرق سگی بیش از بقیه بر سر زبان ها بود و به نمادی از این دوره تبدیل شده بود که حکایت از تندی و قدرت خاص این عرق داشت.

۳.۲. آبجو: نوشیدنی رایج و صنعتی

آبجو، به عنوان یکی از رایج ترین نوشیدنی های الکلی در جهان، در دوران پهلوی نیز جایگاه ویژه ای در سفره ها و دورهمی های ایرانیان داشت. با صنعتی شدن کشور، کارخانه های بزرگ آبجوسازی در ایران تاسیس شدند که توانستند این نوشیدنی را به صورت انبوه و با کیفیتی قابل قبول تولید کنند.

معرفی کارخانه های بزرگ آبجوسازی

از جمله معروف ترین کارخانه های آبجوسازی آن زمان می توان به «آرارات»، «شمس» و «ایران مالتا» اشاره کرد. کارخانه آرارات که به نام محله ای در تهران نامگذاری شده بود، از پیشگامان تولید آبجو در ایران محسوب می شد. «شمس» نیز یکی دیگر از برندهای معتبر بود که محصولات متنوعی را به بازار عرضه می کرد و «ایران مالتا» هم در تولید ماءالشعیر و آبجو فعالیت گسترده ای داشت. این کارخانه ها با بهره گیری از تکنولوژی روز و متخصصان داخلی و خارجی، توانسته بودند محصولاتی با استاندارد جهانی تولید کنند و سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص دهند.

انواع آبجوهای داخلی و میزان محبوبیت آن ها

آبجوهای داخلی اغلب در انواع لاگر (Lager) و گاهی پیلسنر (Pilsner) تولید می شدند. طعم ملایم و قیمت مناسب آن ها، باعث شده بود که در میان اقشار مختلف جامعه، از طبقه کارگر تا دانشجویان و جوانان، محبوبیت زیادی پیدا کنند. این آبجوها در مهمانی ها، پیک نیک ها و دورهمی های دوستانه حضوری دائمی داشتند. برخی از این برندها، آبجوهای تیره یا با طعم های خاص نیز تولید می کردند، اما نوع روشن و کلاسیک آن، پرطرفدارترین بود.

تبلیغات و بازاریابی آبجو در رسانه های آن زمان

تبلیغات آبجو در دوران پهلوی، به ویژه در اواخر این دوره، بسیار فعال و خلاقانه بود. مجلات، روزنامه ها و حتی تلویزیون، بستری برای معرفی این محصولات بودند. تبلیغات اغلب با تصاویری شاد و جوان پسند، بر حس تازگی، نشاط و لذت اجتماعی تأکید می کردند. برندها سعی داشتند با شعارهای جذاب و کمپین های تبلیغاتی هوشمندانه، خود را در ذهن مخاطب ماندگار کنند. این تبلیغات، نقش مهمی در گسترش فرهنگ مصرف آبجو در جامعه و جا انداختن آن به عنوان یک نوشیدنی اجتماعی و مدرن ایفا می کرد.

۳.۳. شراب: میراث کهن، تولید مدرن

شراب سازی در ایران، تاریخچه ای به درازای تمدن این سرزمین دارد. از زمان های باستان، به ویژه در مناطقی مانند شیراز، انگور و شراب نقش مهمی در فرهنگ و اقتصاد داشته اند. در دوران پهلوی، این میراث کهن با رویکردهای مدرن تولید، جان تازه ای گرفت.

سابقه دیرینه و تاریخی تولید شراب در ایران (به ویژه شیراز)

شیراز، به دلیل خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب، همواره مهد انگور و شراب در ایران بوده است. شراب شیراز، نه تنها در ایران، بلکه در جهان نیز شهره خاص و عام بود. در بسیاری از متون تاریخی و ادبی، از شراب شیراز به عنوان نمادی از لذت و طرب یاد شده است. در دوران پهلوی، هرچند تولید سنتی شراب در خانه ها و باغ ها همچنان ادامه داشت، اما کارخانه های صنعتی نیز با بهره گیری از دانش روز، به تولید شراب های باکیفیت پرداختند.

شراب های صنعتی و سنتی تولید شده در دوران پهلوی

در این دوران، هم شراب های سنتی و خانگی که عمدتاً توسط کشاورزان و باغداران در مقیاس کوچک تولید می شدند، و هم شراب های صنعتی با برندهای مشخص، در دسترس بودند. شراب های صنعتی معمولاً در بطری های استاندارد با برچسب های شیک عرضه می شدند و کنترل کیفیت بالاتری داشتند. این شراب ها در انواع مختلف قرمز و سفید، خشک و شیرین، برای پاسخگویی به سلیقه های متفاوت تولید می شدند.

معرفی برندهای مطرح شراب ایرانی و کیفیت آن ها

برندهایی مانند «شراب الوند»، «شراب شاتو» و «شراب ارمنی» از جمله معروف ترین برندهای شراب ایرانی در آن زمان بودند. این برندها تلاش می کردند تا با استفاده از بهترین انگورها و فرآیندهای مدرن، شراب هایی با کیفیتی رقابتی تولید کنند. برخی از این شراب ها، به ویژه نمونه های گران قیمت تر، از نظر کیفیت با شراب های خارجی نیز برابری می کردند و در مهمانی های مجلل و محافل خاص، مورد توجه قرار می گرفتند. شراب ایرانی در آن دوران، نمادی از سنت و تجدد همزمان بود؛ میراثی دیرینه که با لباسی مدرن به بازار عرضه می شد.

واردات و برندهای جهانی: سلیقه های متفاوت

همزمان با تولیدات داخلی پررونق، ایران دوران پهلوی دروازه های خود را به روی برندهای جهانی مشروبات الکلی نیز گشوده بود. واردات گسترده این محصولات، نه تنها تنوع را به بازار ایران آورد، بلکه نقش مهمی در شکل گیری سلیقه های جدید و نمادهای طبقاتی ایفا کرد.

۴.۱. مشروبات الکلی خارجی پرطرفدار

در میان انبوه برندهای وارداتی، برخی از آن ها به سرعت جای خود را در میان مصرف کنندگان ایرانی باز کردند و به نمادی از تجمل و کیفیت تبدیل شدند. ودکا، ویسکی، کنیاک، و جین از جمله ارواح تقطیری بودند که در هر مهمانی و باری به چشم می خوردند.

ودکا: برندهایی مانند اسمیرنوف (Smirnoff) و استولیچنایا (Stolichnaya) از محبوب ترین ودکاها بودند که به خاطر خلوص و قابلیت ترکیب با نوشیدنی های دیگر، طرفداران زیادی داشتند. ودکا به ویژه در تهیه کوکتل ها مورد استفاده قرار می گرفت.

ویسکی: ویسکی های اسکاتلندی و ایرلندی، با طعم های دودی و گرم خود، همیشه جایگاه ویژه ای داشتند. جانی واکر (Johnnie Walker) در انواع مختلف رد لیبل (Red Label) و بلک لیبل (Black Label)، بالانتینز (Ballantine’s)، شیواز رگال (Chivas Regal) و جک دنیلز (Jack Daniel’s) از جمله پرطرفدارترین برندها بودند. این ویسکی ها اغلب در محافل رسمی تر و توسط افراد با سلیقه های خاص تر مصرف می شدند.

کنیاک: کنیاک هایی مانند هنسی (Hennessy) و رمِی مارتین (Rémy Martin) نمادی از اشرافیت و لوکس بودن به شمار می رفتند. مصرف کنیاک اغلب پس از شام و در محیط های آرام و مجلل رایج بود.

جین و سایر ارواح تقطیری: جین هایی مانند بمبئی سفیر (Bombay Sapphire) و گوردونز (Gordon’s)، همراه با رم (مانند باکاردی Bacardi) و تکیلا (مانند خوزه کوئرو Jose Cuervo)، تنوع بیشتری به منوی بارها و خانه ها می دادند و برای تهیه انواع کوکتل ها مورد استفاده قرار می گرفتند.

علاوه بر این ها، انواع مختلفی از شراب ها و آبجوهای وارداتی نیز در بازار ایران موجود بود. شراب های فرانسوی، ایتالیایی و آلمانی، و آبجوهایی مانند هاینکن (Heineken) و کارلزبرگ (Carlsberg)، سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص داده بودند و به عنوان نمادی از سلیقه بین المللی شناخته می شدند.

۴.۲. تاثیر واردات بر فرهنگ مصرف

ورود این برندهای جهانی، تنها به معنای افزایش گزینه ها برای مصرف کنندگان نبود؛ بلکه تأثیر عمیقی بر فرهنگ مصرف و طبقات اجتماعی گذاشت.

نقش برندهای خارجی در شکل گیری سلیقه های جدید و نمادهای طبقاتی

برندهای خارجی به سرعت به نمادی از مدرنیته، پیشرفت و تعلق به طبقه اجتماعی بالاتر تبدیل شدند. مصرف ویسکی اسکاچ یا کنیاک فرانسوی، نشانه ای از ذوق بالا و توانایی مالی به شمار می رفت. این امر، به ویژه در میان قشر تحصیل کرده، روشنفکر و ثروتمند جامعه، پررنگ تر بود. جوانان نیز با پیروی از مد روز جهانی، به سمت مصرف کوکتل ها و نوشیدنی های مدرن تر گرایش پیدا می کردند.

نحوه توزیع و فروش مشروبات خارجی در ایران

مشروبات خارجی عمدتاً از طریق فروشگاه های بزرگ، سوپرمارکت های مدرن، و مشروب فروشی های تخصصی در شهرهای بزرگ، به ویژه تهران، توزیع می شدند. برخی از هتل های لوکس و رستوران های بین المللی نیز مجاز به عرضه این محصولات بودند. قیمت این نوشیدنی ها معمولاً بالاتر از نمونه های داخلی بود و همین امر، آن ها را به کالاهایی لوکس و دست نیافتنی برای برخی اقشار تبدیل می کرد.

فرهنگ مصرف و مکان های عرضه: زندگی اجتماعی با طعم الکل

فرهنگ مصرف مشروبات الکلی در دوران پهلوی، تنها به نوع نوشیدنی ها محدود نمی شد، بلکه با مکان های عرضه و شیوه های خاص مصرف، گره خورده بود. از میخانه های سنتی تا بارهای مدرن و مهمانی های خصوصی، هر محیطی داستان های خود را روایت می کرد و به بخشی از بافت اجتماعی شهرها تبدیل شده بود.

۵.۱. مشروب فروشی ها و بارها (میخانه ها)

مشروب فروشی ها و بارها، نقاط کانونی زندگی شبانه و اجتماعی در شهرهای بزرگ بودند. معماری و فضای عمومی این مکان ها، بسته به نوع و کاربری آن ها، متفاوت بود.

معماری و فضای عمومی مشروب فروشی ها در شهرهای بزرگ (به ویژه تهران و اصفهان)

در تهران، اصفهان و دیگر شهرهای بزرگ، می توانستیم شاهد تنوعی از میخانه ها و بارها باشیم. برخی از آن ها فضایی سنتی تر و نوستالژیک داشتند، با میز و صندلی های چوبی، دکوراسیون گرم و شاید حتی موسیقی زنده ایرانی. این مکان ها اغلب پاتوق اقشار میانسال تر و دوستداران عرق و آبجوهای داخلی بودند. در مقابل، بارهای مدرن تر، به ویژه در مناطق مرفه نشین تهران، فضایی لوکس و امروزی داشتند، با طراحی داخلی شیک، نورپردازی خاص و منوی کاملی از کوکتل های بین المللی و مشروبات خارجی. این بارها، پاتوق جوانان و طبقات مرفه بودند که به دنبال تجربه ای مدرن تر و جهانی تر می گشتند.

معرفی برخی از مشروب فروشی ها و بارهای معروف و پاتوق های خاص

در تهران، نام هایی مانند «کافه نادری»، «رستوران آندره»، «بار آندره» و «بار هتل های لوکس» (مانند هتل هیلتون و هتل اینترکنتیننتال) به گوش می رسید. این مکان ها نه تنها برای نوشیدن، بلکه برای دید و بازدید، قرار ملاقات های دوستانه و تجاری، و حتی رقص و تفریح شبانه مورد استفاده قرار می گرفتند. اصفهان نیز دارای میخانه هایی با فضای خاص خود بود که عمدتاً حال و هوایی سنتی تر داشتند.

نقش این مکان ها در زندگی شبانه و اجتماعی شهرها

این مکان ها نقشی حیاتی در زندگی شبانه شهرها ایفا می کردند. آن ها فضایی برای رهایی از دغدغه های روزمره، گپ و گفت، تبادل نظر، و سرگرمی فراهم می آوردند. برای بسیاری، این بارها و میخانه ها، محلی برای بیان عقاید، ملاقات با دوستان و حتی یافتن شریک زندگی بودند. آن ها پاتوق های ثابت برخی اقشار، هنرمندان، نویسندگان و سیاستمداران نیز به شمار می رفتند و بخش جدایی ناپذیری از پویایی اجتماعی شهرها را تشکیل می دادند.

۵.۲. مصرف در محافل خصوصی و مهمانی ها

مصرف الکل تنها به مکان های عمومی محدود نمی شد؛ بلکه در خانه ها، مهمانی های خصوصی و جشن ها نیز حضوری پررنگ داشت و خود را در تفاوت های طبقاتی نمایان می ساخت.

بررسی نحوه مصرف الکل در خانه ها، مهمانی های خصوصی و جشن ها

در خانه ها، خانواده ها و دوستان دور هم جمع می شدند و با غذاها و نوشیدنی های متنوع از جمله الکل، اوقات خوشی را سپری می کردند. این مهمانی ها می توانستند از یک دورهمی ساده و صمیمی تا یک جشن مجلل و بزرگ متغیر باشند. در جشن های عروسی، تولد و سال نو، سرو مشروب تقریباً به یک قاعده تبدیل شده بود. نحوه سرو و نوع نوشیدنی، اغلب به سلیقه میزبان و توان مالی او بستگی داشت.

تفاوت های طبقاتی در نوع، میزان و شیوه مصرف الکل

تفاوت های طبقاتی در این زمینه کاملاً مشهود بود. در حالی که طبقات پایین تر جامعه ممکن بود بیشتر به سراغ عرق داخلی و آبجو بروند، طبقات متوسط و بالا به سراغ ویسکی ها، کنیاک ها و شراب های گران قیمت خارجی می رفتند. نوع لیوان ها، شیوه سرو (مثلاً با یخ و سودا یا به صورت خالص)، و حتی نحوه نگهداری از بطری ها، همگی نشانه هایی از این تفاوت های طبقاتی بودند. برخی خانواده ها نیز مصرف الکل را به طور کلی در منزل ممنوع می کردند یا آن را به مناسبت های خاص محدود می ساختند، که نشان دهنده تنوع باورها و سبک زندگی ها در آن دوران بود.

۵.۳. تبلیغات و رسانه

تبلیغات، نقش مهمی در شکل دهی به نگرش جامعه نسبت به مشروبات الکلی و ترویج مصرف آن ها ایفا می کردند.

بررسی شیوه های تبلیغاتی مشروبات الکلی در مجلات، روزنامه ها و تلویزیون آن زمان

مجلات و روزنامه های پرتیراژ آن دوران، مملو از آگهی های رنگارنگ و جذاب مشروبات الکلی بودند. این تبلیغات اغلب با تصاویری از افراد شاد، مهمانی های مجلل، و زندگی مدرن همراه بودند و سعی در ایجاد یک تصویر مثبت و شیک از مصرف الکل داشتند. تلویزیون نیز به عنوان رسانه ای نوظهور و قدرتمند، بستری برای تبلیغات بود. آگهی های تلویزیونی، با استفاده از موسیقی، بازیگران جذاب و فضایی رؤیایی، به طور غیرمستقیم مصرف الکل را به سبک زندگی مدرن و موفقیت گره می زدند.

نحوه نمایش مصرف الکل در فیلم ها و سریال های ایرانی دوران پهلوی

در بسیاری از فیلم ها و سریال های ایرانی آن زمان، مصرف الکل به عنوان بخشی طبیعی از زندگی اجتماعی به تصویر کشیده می شد. شخصیت های اصلی، به ویژه در صحنه های مهمانی، کافه یا خلوت های شبانه، در حال نوشیدن مشروب دیده می شدند. این نمایش ها، بدون هیچ گونه قضاوت اخلاقی یا ممانعت، به عادی سازی مصرف الکل در ذهن مخاطب کمک می کردند و آن را به بخشی از واقعیت اجتماعی آن دوران تبدیل کرده بودند. این بازنمایی ها، اکنون به اسناد تاریخی ارزشمندی تبدیل شده اند که می توانند درک ما را از فرهنگ اجتماعی آن زمان عمیق تر سازند.

در تهران، نام هایی مانند «کافه نادری»، «رستوران آندره» و «بار هتل های لوکس» به گوش می رسیدند که نه تنها برای نوشیدن، بلکه برای دید و بازدید و تفریح شبانه مورد استفاده قرار می گرفتند.

پایان یک دوران: دگرگونی های پس از انقلاب

با اوج گیری اعتراضات انقلابی در سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷، بسیاری از بنیان های اجتماعی و فرهنگی دوران پهلوی مورد هدف قرار گرفتند. مکان های عرضه مشروبات الکلی نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به نمادی از آنچه فساد رژیم تلقی می شد، تبدیل گشتند.

حمله به میکده قزوین در روز ۹ دی ۱۳۵۷، تنها یک نمونه از این حملات بود که در آن، کارخانه و برخی از مشروب فروشی ها به آتش کشیده شدند. این رویدادها، نمادی از تغییرات بنیادینی بود که در راه بود و نشان از پایان دوران آزادی مصرف الکل داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، یکی از اولین و قاطع ترین اقدامات، ممنوعیت کامل تولید، واردات، فروش و مصرف مشروبات الکلی بود. این ممنوعیت، از نظر قانونی و عملی به سرعت اجرایی شد و تمامی کارخانه های تولیدکننده مشروبات الکلی، از جمله میکده قزوین، تغییر کاربری دادند و یا تعطیل شدند. مشروب فروشی ها و بارها نیز بسته شدند و بسیاری از آن ها به مشاغل دیگر تغییر هویت دادند.

پیامدهای اجتماعی این ممنوعیت گسترده و عمیق بود. بخش بزرگی از صنعت و فرهنگ مربوط به مشروبات الکلی، به سرعت از بین رفت. این تغییر، نه تنها بر اقتصاد و درآمد دولت تأثیر گذاشت، بلکه به طور ریشه ای سبک زندگی، تفریحات و روابط اجتماعی بسیاری از مردم را دگرگون کرد. از آن زمان تاکنون، ممنوعیت الکل در ایران پابرجا مانده است و بازار زیرزمینی آن، با وجود خطرات و مجازات های سنگین، همواره وجود داشته است. این دگرگونی، فصلی مهم در تاریخ اجتماعی ایران است که تفاوت های عمیق میان دو دوران را به وضوح نشان می دهد.

نتیجه گیری: مروری بر گذشته، درسی برای امروز

سفر به دوران پهلوی و بررسی جایگاه مشروبات الکلی در آن، ما را به درکی عمیق تر از پیچیدگی های تاریخ اجتماعی ایران رهنمون می سازد. آنچه در این دوره مشهود بود، نه تنها یک آزادی در مصرف، بلکه یک فرهنگ مصرف با تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی و طبقاتی آن بود. از کارخانه های بزرگ تولید داخلی مانند میکده قزوین که عرق سگی و آبجو شمس را به بازار عرضه می کردند تا واردات برندهای لوکس جهانی مانند جانی واکر و هنسی، همه و همه نمادی از تنوع و مدرنیزاسیون آن دوران بودند.

مشروب فروشی ها، بارها و مهمانی های خصوصی، بستری برای تعاملات اجتماعی، تفریحات و حتی بیان عقاید بودند که اکنون جز در خاطرات و اسناد تاریخی نمی توان رد و اثری از آن ها یافت. تفاوت های عمیق فرهنگی و اجتماعی در ارتباط با الکل بین دوران پهلوی و امروز، نشان می دهد که چگونه یک انقلاب می تواند بنیان های یک جامعه را از ریشه دگرگون کند. مطالعه این بخش از تاریخ، نه برای قضاوت گذشته، بلکه برای درک بهتر تحولات جاری و آموختن از پیامدهای انتخاب های بزرگ اجتماعی است. این روایت، تأکیدی است بر این واقعیت که تاریخ، مجموعه ای از لحظات و تصمیمات است که تأثیرات بلندمدت خود را بر نسل های بعدی می گذارد و درک این تأثیرات، کلید شناخت حال و طراحی آینده است.