حکم سقط جنین مکارم شیرازی

از دیدگاه آیت الله العظمی مکارم شیرازی، سقط جنین عملی حرام و گناه کبیره محسوب می شود، مگر در موارد بسیار خاص و با شرایطی سخت گیرانه که زندگی مادر در خطر جدی باشد یا جنین قبل از دمیده شدن روح دارای نقصی شدید و لاعلاج باشد. این حکم، با رعایت دقیق اصول شرعی و فقهی، راهنمایی برای مقلدین ایشان و تمامی افرادی است که در مواجهه با این مسئله حساس، به دنبال رهنمودهای دینی هستند.

موضوع سقط جنین، همواره یکی از چالش برانگیزترین و حساس ترین مسائل در جوامع مختلف، به ویژه از منظر شرعی و فقهی بوده است. این مسئله، نه تنها ابعاد پزشکی و اجتماعی، بلکه عمق عمیقی در نگاه دینی و اخلاقی دارد. در اسلام، ارزش و کرامت حیات از لحظه انعقاد نطفه مورد تأکید قرار گرفته و هر گونه تعرض به آن با جدیت نگریسته می شود. برای مقلدین مراجع عظام تقلید، آگاهی از فتاوا و دیدگاه های ایشان در این زمینه، برای تصمیم گیری آگاهانه و مطابق با آموزه های دینی، حیاتی است. در این میان، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، به عنوان یکی از مراجع تقلید برجسته، فتاوای دقیقی در خصوص حکم سقط جنین ارائه داده اند که در این نوشتار به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد تا تصویری جامع و شفاف از دیدگاه ایشان در این موضوع حساس ترسیم شود.

اصل کلی: حرمت سقط جنین از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی

نگاه آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مسئله سقط جنین، بر پایه حفظ جان و کرامت انسانی استوار است. از نظر ایشان، سقط جنین به طور کلی عملی حرام است و از لحظه انعقاد نطفه، جنین دارای حقوقی می شود که نباید پایمال گردد. این دیدگاه، ریشه در متون دینی و احادیث اسلامی دارد که حیات را موهبتی الهی دانسته و قتل نفس را از گناهان کبیره می شمارد. سقط جنین، در فقه اسلامی به عنوان «جنایت» یا در مواردی معادل «قتل نفس» تلقی می شود که برای آن دیه و مجازات های خاصی در نظر گرفته شده است.

جنین از لحظه انعقاد نطفه

آیت الله مکارم شیرازی بر این باورند که از همان لحظه انعقاد نطفه، یک موجود زنده در حال شکل گیری است که باید مورد احترام و حفاظت قرار گیرد. نطفه، در مراحل ابتدایی رشد خود نیز، از نظر شرعی دارای حرمت است و سقط آن بدون دلیل موجه، جایز نیست. این مرحله، آغاز حیات جدیدی است که مسیر تکامل خود را طی می کند و هر گونه دخالت عمدی در این روند طبیعی، تجاوز به حقوق حیات محسوب می شود.

مفهوم و زمان «ولوج روح»

یکی از مفاهیم کلیدی در فقه اسلامی مربوط به سقط جنین، «ولوج روح» یا دمیده شدن روح در جنین است. از نظر آیت الله مکارم شیرازی، ولوج روح معمولاً در حدود چهار ماهگی بارداری اتفاق می افتد، زمانی که جنین در شکم مادر به حرکت درمی آید. این زمان، نقطه عطفی در رشد جنین است، چرا که پس از آن، جنین به عنوان یک انسان کامل تلقی می شود و احکام مربوط به قتل نفس (با تفاوت هایی در قصاص و دیه) بر آن جاری می گردد. پیش از ولوج روح، هرچند سقط جنین حرام است و دیه دارد، اما شدت حکم و شرایط جواز آن متفاوت است. پس از ولوج روح، سقط جنین تنها در شرایط بسیار استثنایی و با حفظ جان مادر مجاز شمرده می شود.

تأکید بر حرمت سقط جنین، حتی در مراحل اولیه رشد، نشان دهنده اهمیت حفظ حیات از دیدگاه این مرجع عالی قدر است. این حکم شرعی، والدین و کادر درمانی را به مسئولیت پذیری بیشتری در قبال جان انسان در حال تکوین فرامی خواند.

شرایط جواز سقط جنین (موارد استثنا) از نظر آیت الله مکارم شیرازی

با وجود تأکید بر حرمت کلی سقط جنین، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، در مواردی خاص و تحت شرایطی بسیار محدود، سقط جنین را جایز دانسته اند. این استثنائات، با هدف رفع حرج شدید یا نجات جان، در چارچوب اصول فقهی و با دقت فراوان تعیین شده اند.

۱. خطر جانی برای مادر

مهم ترین و قطعی ترین مورد جواز سقط جنین، زمانی است که ادامه بارداری به تشخیص قطعی و مستند پزشکان متخصص و متعهد، جان مادر را به طور جدی و غیرقابل اجتناب به خطر بیندازد. در چنین شرایطی، اسلام برای حفظ جان مادر، که حیات او تثبیت شده و مسئولیت های دیگری نیز دارد، اجازه سقط جنین را صادر می کند. این حکم، در دو حالت قبل و بعد از ولوج روح، دارای تفاوت هایی است:

قبل از ولوج روح:

در صورتی که قبل از دمیده شدن روح (معمولاً پیش از چهار ماهگی)، پزشکان متخصص به طور قطعی یا با خوف مهم، تشخیص دهند که ادامه بارداری جان مادر را به خطر می اندازد، سقط جنین جایز است. در این مرحله، حفظ جان مادر در اولویت قرار می گیرد.

بعد از ولوج روح:

پس از دمیده شدن روح در جنین، سقط آن تنها در صورتی مجاز است که هیچ راه دیگری برای نجات جان مادر وجود نداشته باشد و متخصصین نظر قطعی به مرگ مادر در صورت حفظ جنین داشته باشند. این مورد، از پیچیدگی های بیشتری برخوردار است، زیرا با وجود روح، جنین حکم یک انسان کامل را پیدا می کند و تنها در مقام اضطرار شدید، برای نجات جان مادر، سقط آن مجاز می شود. این تصمیم باید با مشورت دقیق پزشکان و تأیید مراجع دینی انجام شود.

۲. نقص عضو شدید و حرجی جنین

یکی دیگر از شرایطی که آیت الله مکارم شیرازی در آن سقط جنین را جایز دانسته اند، زمانی است که جنین دچار ناهنجاری یا نقص عضوی باشد که شرایط زیر را داشته باشد:

• تشخیص آن قطعی و شدید باشد.
• بیماری لاعلاج باشد.
• وجود چنین فرزندی باعث حرج شدید و غیرقابل تحمل برای والدین و اطرافیان گردد.
• سقط جنین حتماً قبل از ولوج روح (پیش از چهار ماهگی) انجام شود.

پس از ولوج روح، حتی با وجود نقص شدید، سقط جنین جایز نیست، زیرا جنین در آن مرحله به منزله یک انسان کامل تلقی می شود. مثال هایی از این نوع نقص ها شامل آنانسفالی (عدم تشکیل مغز)، تریزومی های شدید (مانند سندرم پاتو یا ادوارد) و سندرم هایی با پیش آگهی بسیار بد است که زندگی عادی برای جنین پس از تولد ممکن نباشد. تشخیص این موارد نیازمند نظر قطعی چند پزشک متخصص است.

۳. جنین حاصل از زنا (نامشروع)

حکم اولیه در مورد سقط جنین حاصل از زنا نیز مانند جنین مشروع، حرام است. اما آیت الله مکارم شیرازی در یک استفتاء خاص، استثنائی را مطرح کرده اند: اگر دختری از زنا حامله شده باشد و واقعاً جان او در خطر باشد (مثلاً از سوی خانواده یا برای حفظ آبرو و جلوگیری از قتل)، و جنین به چهار ماهگی نرسیده باشد، سقط جنین برای او مجاز است. در این مورد نیز، دفع ضرر جانی از مادر در اولویت قرار می گیرد، با این شرط که روح در جنین دمیده نشده باشد.

۴. بیماری های مادر که به جنین آسیب می زند (نیاز به درمان های پرخطر)

در مواردی که مادر به بیماری ای مبتلا است که برای درمان آن (مثلاً سرطان رحم که نیاز به پرتو درمانی دارد) باید اقداماتی انجام شود که منجر به ناقص الخلقه شدن قطعی و شدید جنین شود، و هیچ راه درمان دیگری نیز برای مادر وجود نداشته باشد، سقط جنین در مراحل نخستین بارداری و قبل از جنین کامل شدن (قبل از ولوج روح) مانعی ندارد. در اینجا نیز حفظ سلامت و جان مادر و جلوگیری از تولد فرزندی با نقایص شدید و لاعلاج، دلیل بر جواز سقط است.

۵. جراحی فوری مادر

گاه ممکن است مادر نیاز به جراحی اورژانسی (مثلاً در پی تصادف شدید) پیدا کند که لازمه آن بیهوشی است و بیهوشی به طور قطعی منجر به فوت جنین شود. اگر راه دیگری برای نجات جان مادر نباشد و عمل جراحی برای حفظ حیات او ضروری تشخیص داده شود، در چنین حالتی، عمل جراحی و سقط جنین مانعی ندارد. این مورد نیز به نوعی زیر مجموعه خطر جانی برای مادر قرار می گیرد، اما با تأکید بر ضرورت و اورژانسی بودن شرایط.

آیت الله مکارم شیرازی بر این نکته تأکید دارند که سقط جنین یک تصمیم حیاتی است و حتی در موارد جواز، باید با نهایت دقت، مشورت با متخصصین و بررسی تمامی جوانب شرعی و پزشکی انجام شود.

موارد عدم جواز سقط جنین از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی

همانطور که ذکر شد، فتوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مورد سقط جنین، بر پایه حرمت شدید این عمل استوار است و استثنائات بسیار محدود و مشروطی دارد. از این رو، بسیاری از دلایلی که ممکن است در نگاه عرفی یا پزشکی به عنوان توجیهی برای سقط جنین مطرح شوند، از نظر ایشان مجوزی شرعی محسوب نمی گردند.

۱. دلایل غیر پزشکی یا اجتماعی-اقتصادی

این مرجع تقلید به صراحت بیان داشته اند که دلایلی همچون مشکلات اقتصادی و فقر خانواده، سن زیاد مادر (مانند بارداری در سن بالا)، کثرت فرزندان و عدم توانایی والدین در تأمین نیازهای یک فرزند دیگر، یا مشکلات روحی و روانی مادر (به تنهایی و بدون وجود خطر جانی قطعی)، به هیچ وجه مجوزی برای سقط جنین محسوب نمی شوند. این عوامل، هرچند ممکن است برای خانواده سختی هایی ایجاد کنند، اما در دیدگاه فقهی، جان جنین را تضییع نمی کنند و نمی توانند مجوز شرعی سقط باشند.

۲. صرف احتمال بیماری یا نقص جنین

تنها احتمال ابتلای جنین به بیماری یا نقص عضو، بدون تشخیص قطعی و مستند توسط پزشکان متخصص، مجوزی برای سقط جنین نیست. سقط جنین تنها در صورت تشخیص قطعی و شدید نقص عضو و لاعلاج بودن آن، و قبل از ولوج روح جایز است. هرگونه شک و تردید در این زمینه، مانع از اقدام به سقط خواهد شد.

۳. بعد از ولوج روح، مگر خطر جانی برای مادر

پس از دمیده شدن روح در جنین (معمولاً در چهار ماهگی)، سقط جنین مطلقاً حرام است، مگر در یک مورد بسیار خاص و آن هم زمانی که ادامه بارداری به طور قطع جان مادر را به خطر اندازد و هیچ راه دیگری برای نجات جان او نباشد. در این مرحله، جنین به منزله یک انسان کامل تلقی می شود و حفظ حیات او از اهمیت بالایی برخوردار است.

۴. امتناع مادر از رعایت موارد لازم برای حفظ جنین

اگر مادر با کوتاهی در رعایت موارد لازم برای حفظ جنین، مانند عدم استفاده از داروهای ضروری یا مراقبت های پزشکی توصیه شده، باعث سقط جنین شود، این عمل حرام بوده و مسئولیت شرعی برای او در پی خواهد داشت. حفظ جان جنین، وظیفه مادر است و کوتاهی عمدی در این زمینه جایز نیست.

۵. سقط جنین کافر یا غیرشیعه

از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی، حکم حرمت سقط جنین تفاوتی بین جنین مسلمان و کافر یا شیعه و غیرشیعه ندارد و در همه موارد، سقط جنین حرام است، مگر در موارد ضرورت و استثنائی که قبلاً ذکر شد. اصل کرامت حیات، شامل همه انسان ها می شود.

۶. جنین دارای بیماری لاعلاجی که خلقتش کامل شده

در مورد جنینی که خلقت آن کامل شده و روح در آن دمیده شده است، حتی اگر پس از به دنیا آمدن به بیماری لاعلاج و زجرآوری مبتلا باشد و پس از مدتی فوت کند، سقط آن جایز نیست. در این حالت، باید جنین را به حال خود گذاشت تا متولد شود و مسیر طبیعی حیات خود را طی کند.

این موارد عدم جواز، نشان دهنده سخت گیری شریعت در حفظ جان انسان از لحظه آغاز حیات است و تأکید دارد که سقط جنین یک راه حل ساده یا انتخابی نیست، بلکه تنها در تنگناهای شدید و با رعایت کامل ضوابط شرعی مجاز می شود.

دیه سقط جنین از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی

یکی از جنبه های مهم فتوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مورد سقط جنین، بحث دیه است. ایشان تأکید دارند که در هر صورت سقط جنین، چه جایز باشد و چه نباشد (مانند مواردی که به دلیل خطر جانی برای مادر صورت می گیرد)، دیه بر آن تعلق می گیرد. این دیه، نشان دهنده اهمیت و حرمت حیات در هر مرحله از رشد است و جبران خسارتی است که به نفس در حال تکوین وارد شده است.

میزان دیه بر اساس مراحل رشد جنین

میزان دیه سقط جنین، بسته به مرحله رشد جنین در زمان سقط، متفاوت است. آیت الله مکارم شیرازی میزان دیه را بر اساس مثقال طلای شرعی (معادل دینار) تعیین کرده اند:

مرحله رشد جنین	میزان دیه (مثقال طلای شرعی/دینار)	توضیحات
نطفه (تا دو هفتگی)	20 دینار	اولین مرحله پس از انعقاد نطفه.
علقه (خون بسته شده)	40 دینار	مرحله ای که جنین به صورت خون بسته شده ظاهر می شود.
مضغه (گوشت کوبیده)	60 دینار	مرحله ای که جنین به صورت پاره گوشت در می آید.
استخوان (بدون گوشت)	80 دینار	مرحله ای که استخوان بندی جنین شکل گرفته اما هنوز گوشت روییده نشده است.
جنین کامل (قبل از ولوج روح)	100 دینار	مرحله ای که جنین شکل کامل انسانی پیدا کرده ولی روح در آن دمیده نشده است.
جنین دارای روح (پسر)	1000 دینار	پس از دمیده شدن روح و مشخص بودن جنسیت پسر.
جنین دارای روح (دختر)	500 دینار	پس از دمیده شدن روح و مشخص بودن جنسیت دختر.
جنین دارای روح (جنسیت نامشخص)	750 دینار	در صورت عدم تشخیص جنسیت جنین دارای روح.

هر مثقال طلای شرعی معادل هیجده نخود است که حدود سه چهارم مثقال معمولی را شامل می شود. این ارقام بر اساس فتوای فقهی و با تکیه بر روایات تعیین شده اند.

مسئولیت پرداخت دیه

مسئولیت پرداخت دیه سقط جنین نیز بر عهده فرد یا افرادی است که در وقوع سقط نقش داشته اند:

• مادری که خود اقدام به سقط می کند: دیه بر عهده اوست و باید به پدر جنین پرداخت شود. اگر پدر راضی به سقط بوده یا در آن نقش داشته باشد، سهم او در دیه ساقط می شود. در صورت نامشروع بودن جنین، دیه به حاکم شرع تعلق می گیرد.
• پدر و مادر مشترکاً: اگر هر دو در سقط جنین نقش داشته باشند، دیه بر عهده هر دو نفر به نسبت سهمشان در ارتکاب عمل است.
• پزشک یا فرد دیگر: اگر پزشک، ماما، یا هر شخص دیگری عامل اصلی سقط باشد، دیه بر عهده اوست.

شرط برائت پزشک: آیت الله مکارم شیرازی در این خصوص احتیاط را در این می دانند که پزشک قبل از انجام عمل، با بیمار یا کسان او شرط کند که مسئولیت پرداخت دیه بر عهده خودشان است. این شرط، پزشک را از دین دیه بری الذمه می کند.

دیه جنین نامشروع

در مورد جنین نامشروع که توسط مادر سقط شده است، دیه بر عهده مادر است و به حاکم شرع می رسد تا در مصالح بیت المال مصرف شود. این حکم نیز تأکیدی بر حرمت حیات، حتی در شرایط غیرمشروع است.

پرداخت دیه سقط جنین، فارغ از جواز یا عدم جواز شرعی عمل، نشان دهنده حرمت و کرامت نفس در حال تکوین است و جبرانی برای این تضییع محسوب می شود.

مجازات قانونی و فقهی سقط جنین در ایران (با تکیه بر دیدگاه مکارم شیرازی)

در جمهوری اسلامی ایران، احکام فقهی مبنای قوانین قرار می گیرند و به همین دلیل، برای سقط جنین، هم دیه شرعی و هم مجازات های قانونی پیش بینی شده است. دیدگاه آیت الله العظمی مکارم شیرازی نیز در این زمینه با اصول کلی قانون مجازات اسلامی همخوانی دارد.

۱. قصاص در سقط جنین

از نظر آیت الله مکارم شیرازی و بر اساس عمومات فقهی، در قتل عمد جنین، قصاص نفس جاری نیست. حتی اگر جنین کامل باشد و روح در آن دمیده شده باشد، مجازات عامل سقط، دیه است و نه قصاص. این حکم به این دلیل است که در فقه اسلامی، قصاص برای نفس کامل است و جنین، حتی با ولوج روح، از نظر برخی جهات، با انسان متولد شده تفاوت هایی دارد که منجر به عدم شمول قصاص می شود. البته این بدان معنا نیست که جرم ارتکابی سبک شمرده شود؛ بلکه دیه سنگین برای آن در نظر گرفته شده است.

۲. مجازات های تعزیری و قانونی

علاوه بر دیه شرعی، قانون مجازات اسلامی ایران برای عاملان سقط جنین، مجازات های تعزیری نیز پیش بینی کرده است. این مجازات ها می تواند شامل حبس باشد و هدف از آن ها، بازدارندگی از این عمل و حمایت از حیات جنین است. این مجازات ها بسته به نقش افراد (پدر، مادر، پزشک، ماما یا اشخاص عادی) متفاوت است:

• مجازات پدر در سقط جنین: اگر مردی همسر خود را به سقط جنین وادار کند، باید دیه جنین را به مادر بپردازد. خود او از دیه سهمی نمی برد.
• مجازات مادر برای سقط جنین: اگر مادر خود اقدام به سقط جنین کند، باید دیه را به پدر (یا در موارد خاص به حاکم شرع) بپردازد. در این مورد، معمولاً مجازات حبس برای مادر در نظر گرفته نمی شود.
• مجازات پزشک، ماما یا اشخاص عادی:
  • اگر فردی عادی در سقط جنین مساعدت یا مشارکت داشته باشد، موظف به پرداخت دیه و محکوم به حبس از سه ماه تا شش ماه می شود.
  • اگر پزشک یا ماما در سقط جنین کمک کند (بدون مجوز شرعی و قانونی)، علاوه بر پرداخت دیه، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهد شد.

این مجازات ها نشان می دهد که قانونگذار جمهوری اسلامی ایران، سقط جنین را عملی مجرمانه می داند و با آن برخورد جدی می کند، مگر در مواردی که طبق ضوابط شرعی و قانونی، مجوز سقط درمانی صادر شده باشد.

۳. سقط جنین درمانی

در مواردی که سقط جنین با مجوز قانونی و بر اساس شرایطی که پیش تر از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی ذکر شد (مانند خطر جانی برای مادر یا نقص شدید و لاعلاج جنین قبل از ولوج روح)، انجام شود، عمل سقط از نظر قانونی نیز جرم محسوب نمی شود و کادر درمانی مجازاتی نخواهند داشت. این مجوز از طریق پزشکی قانونی صادر می شود و لازم است تمامی ضوابط و مراحل قانونی آن طی شود.

بنابراین، دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی، ضمن تأکید بر حرمت ذاتی سقط جنین، چارچوبی دقیق برای موارد استثنا و مسئولیت های قانونی و شرعی مرتبط با آن ارائه می دهد که برای افراد درگیر با این مسئله، راهنمایی جامع و معتبری است.

استفتائات و پرسش های متداول از آیت الله مکارم شیرازی

برای روشن شدن ابعاد مختلف حکم سقط جنین، آیت الله العظمی مکارم شیرازی به استفتائات متعددی پاسخ داده اند که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می شود:

۱. نگهداشتن نطفه رشد یافته در آزمایشگاه

سؤال: آیا نگهداشتن نطفه رشد یافته در آزمایشگاه (که از ترکیب اسپرم و اوول در لوله آزمایش به دست آمده) واجب است یا می توان آن را دور افکند؟

پاسخ: نگهداشتن آن واجب نیست و دیه ندارد، مادامی که به صورت انسان زنده ای درنیامده باشد.

۲. حکم خرید و فروش داروی سقط جنین

سؤال: آیا خرید و فروش داروهایی که منجر به سقط جنین می شوند (مانند پروستودین) جایز است؟

پاسخ: خرید و فروش آن اشکالی ندارد، اما مصرف آن باید حتماً با اجازه و نسخه پزشک متعهد باشد تا سوءاستفاده نشود.

۳. وظیفه طبیب در صورت اطلاع از نارسایی جنین

سؤال: اگر طبیب متوجه شود که جنین دارای نقص عضو است و احتمال دهد والدین اقدام به سقط کنند، وظیفه اش چیست؟

پاسخ: اطلاع دادن اشکالی ندارد.

۴. انتقال جنین از رحمی به رحم دیگر

سؤال: آیا انتقال جنین از رحم زنی که نمی تواند آن را پرورش دهد به رحم زن دیگر (چه همسر شوهر زن اول و چه زن بیگانه) جایز است؟

پاسخ: در هر سه صورت، انتقال جنین (بعد از انعقاد نطفه) مانعی ندارد، ولی چون معمولاً مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت مجاز می باشد.

۵. جنینی که در شکم مادر می میرد ولی در انکوباتور زنده می ماند

سؤال: اگر جنینی در شکم مادر بمیرد، ولی با خارج کردن و قرار دادن در دستگاه مخصوص (انکوباتور) زنده بماند و رشد کند، تکلیف چیست؟

پاسخ: اگر این موضوع قطعی باشد، نه تنها اشکالی ندارد، بلکه اقدام بر آن مطابق احتیاط است. قبل و بعد از ولوج روح در این حکم تفاوتی نیست.

۶. سقط جنین یک ماهه با رضایت شوهر

سؤال: سقط جنین یک ماهه با رضایت شوهر و با استفاده از آمپول چه حکمی دارد؟

پاسخ: جایز نیست مگر آنکه خطر مهمی متوجه زن باشد.

۷. امتناع مادر از درمان به قصد سقط

سؤال: اگر مادر به قصد سقط جنین، داروی تجویز شده برای حفظ سلامت جنین را مصرف نکند، حکمش چیست؟

پاسخ: جایز نیست و اگر به سقط جنین منجر شود، مسئولیت شرعی دارد.

۸. سقط جنین برای عمل جراحی مهم مادر

سؤال: خانمی سه ماهه باردار است و نیاز به عمل جراحی اورژانسی چشم دارد که لازمه اش سقط جنین است. اگر عمل نکند کور می شود. آیا سقط جنین جایز است؟

پاسخ: در فرض مسئله، پایان دادن به بارداری ظاهراً مانعی ندارد.

۹. سقط جنین غیر شیعه

سؤال: حکم سقط جنین غیر شیعه چگونه است؟

پاسخ: سقط جنین در هیچ مورد جایز نیست، مگر در موارد ضرورت، تفاوتی بین جنین شیعه و غیر شیعه نیست.

۱۰. برائت از دیه توسط پزشک

سؤال: در مواردی که پزشک باید سقط جنین کند، دیه لازمه باید توسط چه کسی پرداخت شود؟ آیا پزشک می تواند قبلاً شرط کند که دیه به عهده وی نیست؟

پاسخ: احتیاط این است که طبیب با بیمار یا کسان او شرط کند که دیه را خودشان بپردازند و الا خودش باید عهده دار شود (بنابر احتیاط).

این استفتائات و پاسخ ها، راهگشای بسیاری از ابهامات در مورد سقط جنین هستند و عمق دقت فقهی آیت الله مکارم شیرازی را در این حوزه نشان می دهند.

نتیجه گیری

در گستره وسیع احکام فقهی، مسئله سقط جنین جایگاه ویژه ای از حساسیت و اهمیت دارد. همان طور که در این نوشتار به تفصیل بیان شد، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، با نگاهی دقیق و مبتنی بر اصول شرعی، سقط جنین را عملی ذاتاً حرام و از مصادیق تضییع حیات انسانی می دانند. این حرمت، از لحظه انعقاد نطفه آغاز می شود و با دمیده شدن روح (ولوح روح) در حدود چهار ماهگی، جنبه قاطع تری به خود می گیرد، به طوری که پس از آن، تنها در موارد بسیار نادر و حیاتی برای نجات جان مادر، سقط جنین مجاز شمرده می شود.

استثنائات معدودی برای این حکم کلی وجود دارد که شامل خطر قطعی جانی برای مادر، نقص عضو شدید، قطعی، لاعلاج و حرجی جنین قبل از ولوج روح، و در برخی موارد خاص جنین حاصل از زنا که جان مادر را به خطر اندازد، می شود. هر یک از این موارد دارای شرایط سخت گیرانه و نیاز به تأیید متخصصین و مراجع ذی صلاح است. فارغ از جواز یا عدم جواز، در تمامی موارد سقط جنین، پرداخت دیه بر عامل آن واجب است که میزان آن بر اساس مرحله رشد جنین تعیین می شود. همچنین، قوانین جمهوری اسلامی ایران نیز با الهام از احکام فقهی، مجازات های تعزیری و دیه را برای عاملان سقط غیرمجاز پیش بینی کرده اند.

برای کسانی که با این تصمیم دشوار مواجه هستند، درک دقیق و کامل این فتاوا ضروری است. مشورت با پزشکان متخصص و مجرب برای تشخیص دقیق شرایط جسمی و روحی، و سپس مراجعه به دفاتر مراجع تقلید یا نمایندگان آن ها برای کسب راهنمایی های شرعی، گام هایی اساسی در اتخاذ تصمیمی آگاهانه و مسئولانه است. پیروی از احکام الهی در این زمینه، نه تنها رعایت موازین شرعی است، بلکه تأکیدی بر ارزش والای حیات و کرامت انسانی از لحظه آغازین تکوین آن به شمار می رود.