هشدار برای ریسک سیلاب؛ بررسی نمونه شهربلده در البرز مرکزی

خیابان سازی و سنگفرش دره ها و همچنین احداث پارک در رودخانه توسط شهرداری بلده در سال های اخیر به ویژه از اواسط دهه 1980 انجام شده است. نادیده گرفتن اصول ایمنی اصلی در توسعه فضای اطراف جاده ها، تداوم تردد و حمل و نقل در مسیل در روزهای بارانی و همچنین ساخت خانه ها، پارک ها و رستوران های مسیل به صورت کلاسیک و تکراری در تمامی مسیل ها. و جای تاسف است، بلکه خود شهروندان بدون اینکه بدانند در خطرناکتر کردن وضعیت مشارکت می کنند.

ساخت و سازهای غیرمجاز و خطرناک در اماکن و اقامتگاه های تفریحی که در واقع در مسیرهای خطرناک واقع شده اند و همچنین دفع نخاله ها و نخاله های ساختمانی در همان جاده ها از جمله اقداماتی است که منجر به افزایش خطرات در مسیر جاده ها می شود. توسعه شهری در رودخانه ها بدون در نظر گرفتن خطرات مخاطرات طبیعی با پیامدهایی مانند تجاوز، جنگل زدایی و از بین رفتن مراتع همراه بوده است که نقش مهمی در ایجاد محیط مناسب برای رودخانه ها دارد. سیل این وضعیتی است که تقریباً در تمام مناطق ایران دیده می شود.

در 8 و 23 مرداد 1400 بلده و روستاهای اطراف آن به ویژه روستاهای سراساب و کمرود دچار سیل شد و موجب وحشت و خسارات زیربنایی این روستاهای منطقه شد. هواشناسی مازندران از مردم خواست از تردد در حاشیه رودخانه ها و تپه ها خودداری کنند. در محور هراز و منطقه دوآب، رانش شدید زمین، جاده هراز را مسدود کرد. رانش زمین حاصل بارندگی شدید و سیل است و رانش زمین در این قسمت از جاده هراز معمولاً پس از هر بارندگی شدید تکرار می شود.

باران شدید در 26 جولای 2019 باعث جاری شدن سیل در 20 ساختمان مسکونی و تخریب یک خیابان در شهر بلده شد. بخش بلده مرکز شهر تاریخی، باستانی و توریستی بلده است، محل قلعه پولاد بلده که مقر سلسله بادسپنان پادشاهان محلی نور و رستمدار در دوره خوارزمشاهیان و ایلخانان بوده است، در 85 کیلومتری آن واقع شده است. جنوب شهر نور. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۴ این قسمت ۷۶۳۰ نفر جمعیت دارد و از یک شهر و ۵۰ روستا تشکیل شده است. رودخانه نور که از دره نور و شهر بلده می گذرد محل تخلیه نخاله های ساختمانی توسط برخی اهالی است و این کار به استثنای شهرداری انجام می شود. محدوده رودخانه ها و کانال ها دارایی عمومی هستند. استفاده از رودخانه و دره ها به عنوان پارکینگ خودروهای سواری و مکانی برای احداث خیابان و پارک و پارک وسایل بازی برای اهالی و مسافران حوادثی را به دنبال دارد که نمونه هایی از آن در غروب 22 مرداد ماه سال 1400 به طور کلی رخ داده است. آن دره ها. اتفاق افتاد و در واقع صدمات زیادی به مردم وارد کرد.

در بالادست رودخانه دفع زباله از طریق فروش سریع زمین های خصوصی ادامه داشته و در این شرایط آبخیزداری جای نگرانی دارد. به عنوان نمونه می توان به رونق فروش و تبدیل زمین های کشاورزی و چرا به خانه و مجتمع های مسکونی در شهرستان های بالادست چمستان، نور و بلده در استان مازندران اشاره کرد. در مورد از بین رفتن درختان به ویژه درختانی که در باغ ها و اطراف زمین های کشاورزی و متعلق به مالک خصوصی هستند، وضعیت نگران کننده است. گزارش ها حاکی از آن است که میزان الواری که از قطع درختان دره نور و روستاهای منطقه بالده نور به دست می آید گاه 50 کامیون در روز است! می آید.

ساختمان هایی که در بستر و حریم رودخانه و با سوء استفاده از غیبت ها یا سکونتگاه های قانونی یا با تخلف آشکار ساخته شده اند همچنان پابرجا هستند و تعداد آنها رو به افزایش است. دخالت و تجاوز انسان به رودخانه ها، تخریب مراتع و جنگل ها و تخریب منابع طبیعی در دهه های اخیر نقش عمده ای در افزایش خسارات ناشی از سیلاب های اخیر داشته است. یکی از عوارض خشکسالی، تشکیل لایه خاکی متراکم و غیرقابل نفوذ در سطح زمین است که نفوذپذیری منطقه را در برابر بارندگی کاهش می دهد و باعث می شود درصد بیشتری از آب به صورت رواناب خارج شود. همه شهرداری‌ها باید در این مورد توجیه شوند که مجوز ساخت و ساز در این مناطق می‌تواند در سیل‌های بعدی منجر به بلایای بزرگ شود. بلایایی که ممکن است در آینده به دلیل خشکسالی و تغییرات مداوم آب و هوا بیشتر با آن مواجه شویم.

توسعه شهری با در نظر گرفتن خطر سیل
بسیاری از مناطق شهری و روستایی همچنان توسعه یافته اند که گویی تغییر اقلیم رخ نداده و ادامه دارد! سیل پرهزینه ترین خطر طبیعی از نظر تأثیر اقتصادی و در برخی مناطق مرگ و میر در طول تاریخ است. با این حال، برنامه ریزان شهری اغلب تغییرات طبیعی در فرآیندهای سطح زمین و تغییرات آب و هوایی را نادیده می گیرند و محیط رودخانه را منطقه ای جذاب برای ساخت و ساز و توسعه می دانند! همانطور که سیل در تابستان 1400 نشان داد، پیامدهای چنین تفکری می تواند فاجعه بار باشد. در برنامه‌ریزی شهری، از طریق نقشه‌برداری خطر سیل، مناطق سیل‌خیز و مناطق مجاور شناسایی می‌شوند که باید آن را «خطر سیل» نامید. از نتایج این نقشه برداری برای طراحی پروژه هایی استفاده می شود که منعطف و سازگار با پیامدهای سیل آینده هستند.
این گونه کارها علاوه بر کاهش پیامدهای منفی طغیان، دسترسی به رودخانه را تسهیل می کند و دسترسی قانونی مردم به حاشیه رودخانه را تقویت می کند. بهبود سیستم های سیل شهری و روستایی باعث کاهش وقوع و پیامدهای سیل برای حفاظت از جان، اموال، زیستگاه ها و سایر منابع ارزشمند خواهد شد. بنابراین، ما باید یک رویکرد مدیریت چند جانبه دشت سیلابی را اجرا کنیم که شامل موارد زیر است: تقویت دفاع در برابر سیل، احیا و بهبود زیستگاه ها، حفاظت از زمین های کشاورزی، و بهبود بهره برداری و نگهداری از تاسیسات شهری.

برای کاهش خطر سیل
از جمله انواع سیلاب هایی که احتمال تکرار آن وجود دارد، سیل محلی و طغیان رودخانه ها می باشد. سیل محلی زمانی رخ می دهد که میزان بارندگی از ظرفیت سیستم های زهکشی شهری فراتر رود. طغیان رودخانه زمانی رخ می دهد که جریان رودخانه از ظرفیت کانال رودخانه بیشتر شود.

با کاهش رواناب طوفان و حفاظت از دشت های سیلابی، زیرساخت های سبز می توانند به مدیریت سیلاب ها و رودخانه های محلی کمک کنند. زیرساخت های سبز شامل انواع امکانات و اقدامات، از جمله سیستم های گیاهی یا خاکی، روسازی های قابل نفوذ یا زیرلایه های مختلف شهری و روستایی قابل نفوذ، برداشت و استفاده مجدد از باران، یا محوطه سازی برای ذخیره، نفوذ یا تبخیر آب باران و کاهش جریان به سیستم است. یا شبکه آبهای سطحی (زیرساخت خاکستری). زیرساخت خاکستری به زیرساخت های مهندسی ساخت بشر برای منابع آب مانند تصفیه خانه های آب و فاضلاب، خطوط لوله و مخازن اشاره دارد.

زیرساخت های سبز شهری می تواند شامل مخزن یا بشکه باران در جلوی خانه، ردیف درختان در امتداد خیابان های اصلی یا فرعی شهر یا کاشت کوچه باشد. زیرساخت های سبز در محله همچنین شامل گسترش مناطق سبز در محوطه ساختمان ها، توسعه پارک ها در مناطقی است که قبلاً تحت تأثیر سیل محلی قرار گرفته اند. زیرساخت سبز بارندگی را جذب می کند و از تجمع آب در شبکه های آب و فاضلاب و تجمع آب در خیابان ها یا زیرزمین ها جلوگیری می کند و شامل باغ ها، بیوسول ها (زهکش های بیولوژیکی) و روسازی های نفوذپذیر می شود. در مناطقی که تحت تأثیر طغیان رودخانه‌ها قرار گرفته‌اند، توسعه زیرساخت‌های سبز، حفاظت از فضای باز و مدیریت دشت‌های سیلابی می‌تواند مکمل اقدامات زیرساخت خاکستری باشد. این شیوه‌ها میزان آب طوفانی را که به نهرها و رودخانه‌ها می‌ریزد، کاهش می‌دهد، از عملکرد طبیعی دشت‌های سیلابی محافظت می‌کند و آسیب‌های وارده به زیرساخت‌ها و اموال را کاهش می‌دهد.

*عضو پژوهشکده زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله