معرفت شناسی در نگاه امام هادی (ع)

حجت الاسلام یاسر حسنوند -کارشناس مسائل دینی – در خصوص دوران امامت امام هادی(ع) و مقابله ایشان با فرقه‌ها و نحله‌های مختلف به کندوج گفت: دوران امام هادی(ع)، دوران حضور فرقه‌ها و نحله‌هایی چون مجسمه، مفوضه، اهل حدیث، اشاعره و معتزله بوده است. این مذاهب و نحله‌ها توانستند با ایجاد شبهاتی در زمینه مسائل اعتقادی، جامعه شیعی را تا حدودی دچار تردید و تشویش کنند.

به گفته وی، امام هادی(ع) در مقابل این اندیشه‌های فاسد و غیر واقعی، به تبیین صحیح باورهای دینی پرداخت و توانست شیعیان را از افتادن در شبهاتِ نحله‌ها و مذاهب کلامی رهایی دهد.

این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان‌کرد: در بین این فرقه‌ها، معتزله و اشاعره که در اواخر قرن اول هجری پدیدار شد و در طول تاریخ اسلام سهم عمده‏‌ای در درگیری‏‌های فکری جامعه اسلامی داشتند؛ بیشترین فعالیت کلامی را در عصر امام هادی(ع) با رویکرد اعتزالی و اشعری به عهده داشتند.

حسنوند تصریح کرد: اهداف این گروه‌ها، جدا کردن مردم از اندیشه‌های صحیحی بود که از سوی امام هادی(ع) در زمینه مسائل اعتقادی بیان می‌شد.

وی افزود: اهل حدیث نیز به علت حمایت متوکل عباسی از آنها و قرار گرفتن در پست‌های سیاسی و فرهنگی دولت، باورهای فقهی و اعتقادی خود را در جامعه اسلامی نشر داده و از این طریق جامعه را نسبت به سنت و سیره حقیقی پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) دچار شک و تردید می‌کردند.

این کارشناس مسائل مذهبی خاطرنشان کرد: از جمله رهبران اهل حدیث که تأثیر به سزایی در انتشار باورهای اهل سنت داشت، احمد بن حنبل بود. او توانست از موقعیت به‌ دست آمده نهایت بهره را ببرد و مبانی مذهب حنبلی را در عراق و دیگر مناطق اسلامی گسترش داده، فضای ضدّ شیعی را ترویج کرده و سایر مذاهب را به عنوان یک «بدعت» انکار می‌کرد.

به گفته حسنوند، عمده مشاجره مذاهب در عصر امام هادی (ع) در موضوع توحید بود. توحید شناسی در دو محور مورد گفتگوی مذاهب و نحله ها یکی مسأله صفات خداوند؛ دیگری نفی هرگونه مشابهت میان خداوند و مخلوقات بوده است.

وی ادامه داد: معتزله با توجیه مسائل دینی همچون توحید در پرتو عقل، به تحلیل و توجیه آن پرداخته و گاهی راه افراط را نسبت به تحلیل این مسائل طی می‌کردند. در باب توحید، گاهی صفات متضادی را به خدا نسبت داده و گاهی از او سلب می‌کردند.

این کارشناس مسائل دینی ابراز کرد: این حرکت برای جامعه شیعی که خود رهبر دینی داشت قابل پذیرش نبود. توصیف خدای متعال بر مبنای عقل به تنهایی از سوی جریان اعتزال، موجب سرازیر شدن پرسش‌های زیادی در زمینه توحید شد. امام هادی(ع) نیز در مقابله با این فرقه‌ها با تکیه به براهین عقلی و قرآنی و با استفاده از روش معتدلی به تبیین و تفسیر صحیح صفات خدای متعال پرداختند.

حسنوند تاکید کرد: از نگاه امام هادی(ع)، معرفت‌شناسی حقیقی به خداوند، خارج از محدوده عقول است و عقول خردورزان، برای شناخت حقیقی خداوند سرگردان و رسیدن به ژرفای شگفتی مرتبه وجودی و بلندای منزلت او برای آنان غیر ممکن است.

وی یادآور شد: در مقابل معتزله، مکتب اهل حدیث است که از مشبّهه بوده‌اند. آنها بر خلاف معتزله با تمسک به ظواهر آیات و روایات می‌کوشیدند تا برای خدا صفات انسانی و مادی بتراشند.

این‌ کارشناس مسائل مذهبی اظهار کرد: امام هادی(ع) در مقابل این نحله دینی نیز موضع گرفته و با اقامه برهان بر پایه عقل و شرع و سیره نبوی، خداوند را از هر نوع تشبیه و صفات مادّی مبرّا ساخت و عقاید مشبهه و مجسمه را واهی، بی اساس و باطل شمرد.

حسنوند اضافه کرد: در حدود 21 حدیث که برخی مفصل است، از امام هادی(ع) نقل شده که همه تاکید بر این دارد که امام در مقابل فرقه‌ها از موضع تنزیه، با تکیه بر ادله عقلی و نقلی دفاع کرده است.

وی بیان کرد: آن حضرت تنها راه توحید شناسی را شناخت و معرفت به ذات باری تعالی می‌داند چنان‌که وقتی از حضرت درباره کمترین مرحله شناخت خداوند سوال شد ایشان اقرار به یکی بودن و عدم شبیه و نظیری برای خداوند را کمترین مرحله از معرفت شناسی شمرد و پروردگار را قدیم، ثابت، موجود و همیشگی معرفی کرد.

این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: آن حضرت در گفتاری دیگر چشم‌ها و زبان‌ها را عاجز و قاصر از درک و توصیف حقیقی خدا برشمرد و در علت آن به نامتناهی بودن خدای سبحان اشاره کرده و آن را از حد پذیری برتر دانست.

حسنوند تصریح کرد: مجسمیون از دیگر فرقه‌هایی است که در عصر امام هادی(ع) فعال بوده و شبهات زیادی را در معنای توحید به جامعه القاء می‌کردند تا جایی که موجب ایجاد اختلاف در بین شیعیان و پیروان امام هادی(ع) درباره جسم یا عدم جسم بودن خداوند ‌شدند؛ چنان‌که در نامه‌ای فردی از شیعیان، امام را از اختلافی که بین دوستان وی درباره توحید شده مبنی بر این‌که عده‌ای بر تجسیم و عده‌ای بر تشبیه گرایش پیدا کرده‌اند آگاه و در این باره از او سؤال کرد؛ حضرت نیز در پاسخ او فرمودند: «خداوند منزه از حد و غیر قابل وصف است و هیچ چیز مانند او نیست، او شنوا و بینا است.»

انتهای پیام