ضرایب تبدیل زنجیره فولاد
ضرایب زنجیره فولاد؛ تغییر یا تثبیت
به گفته دانیال زاده نمین؛ تعیین قیمت و ضرایب محصولات زنجیره فولاد این روزها به چالشی اساسی فراروی تولیدکنندگان سنگ آهن و فولادسازان تبدیل شده و با وجود برگزاری جلسات متعدد در این زمینه بین دو طرف، اما تاکنون نتیجه ای حاصل نشده است؛ در نهایت و با دخالت مستقیم معاونت معدنی وزارت صمت، قرار است طی روزهای آینده نظر کارشناسی وزارتخانه در این زمینه تعیین‌کننده باشد.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توسعه و تعدد واحدهای فولادسازی و کشف و تجهیز معادن جدید، اگر چه هریک از معادن در قالب شخصیت حقوقی مستقل و به صورت شرکت به ثبت رسیدند اما همگی به‌صورت دولتی تحت مدیریت شرکت ملی فولاد ایران اداره می‌شدند. این شرکت ها هر ساله میزان تولید سنگ آهن و زغال‌سنگ را بر اساس نیاز واحدهای فولادسازی برنامه‌ریزی و مدیریت و قیمت مواد معدنی را بر مبنای قیمت محصولات فولادی و فاصله معادن تا کارخانه محل مصرف، راسا تعیین و ابلاغ می‌کرد ندو شرکت‌ها ملزم به پذیرش آن بودند.
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران معتقد است: مشکل تعیین قیمت و چالش بین تولیدکنندگان سنگ آهن و فولادسازان از زمانی آغاز شد که در فرایند خصوصی‌سازی با یک تصمیم غلط، مالکیت معادن سنگ آهن که تامین‌کننده خوراک فولادسازان بودند از مالکیت کارخانجات فولادی جدا شد و تضاد منافع سهامداری این دو گروه موجب کشمکش برای تعیین قیمت در ابتدای هر سال شد تا جایی که گاهی اوقات معادن برای رسیدن به نتیجه مورد نظر با قطع یا کاهش ارسال سنگ آهن، واحدهای فولادی را تحت فشار قرار می‌دادند.
دکتر «بهرام سبحانی» می‌گوید: انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران برای حل ریشه‌ای مناقشه بین واحدهای مختلف زنجیره تولید از سنگ آهن تا فولاد، با بررسی‌های دقیق و کارشناسی برای تعیین قیمت کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی، فرمولی را به وزارت صمت پیشنهاد داد که اگر چه منطق آن برای همه ذینفعان قابل پذیرش بود اما در جزئیات مباحثی مطرح بود که وزارت صمت با برگزاری جلسات و بکارگیری موسسات حسابرسی برای بررسی و صحه‌گذاری مبانی و ضرایب تعیین‌شده در فرمول پیشنهادی انجمن، در نهایت فرمول پیشنهادی را پس از تعدیل جزیی منطقی تشخیص داد و آن را در قالب یک دستورالعمل جهت اجرا به معادن و کارخانجات تولیدکننده گندله، آهن اسفنجی و فولاد ابلاغ کرد.
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در مورد تغییر ضرایب قیمتی زنجیره فولاد در سال گذشته، عنوان کرد: دستورالعمل ابلاغی که قیمت کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی را بر اساس ضریبی از قیمت شمش فولادی تعیین می‌کرد به ناگهان در اقدامی غیرمنتظره توسط معاونت معدن و صنایع معدنی وزارت صمت به نفع سنگ آهنی‌ها تعدیل شد و ضریب قیمت کنسانتره از ۱۲ به ۱۶ درصد افزایش یافت. علت این تعدیل، اعتراض تولیدکنندگان سنگ آهن به افزایش نیافتن قیمت سنگ آهن متناسب با تورم به دلیل سرکوب قیمت شمش فولادی بود و فشار این تعدیل قیمتی نیز فقط به واحدهای پایین‌دست کنسانتره وارد شد.
به تازگی، انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در نامه خود به حسین مدرس خیابانی، سرپرست وزارت صمت نوشته است که ضرایب فعلی حاکم بر قیمت کنسانتره و گندله سنگ آهن و آهن اسفنجی حاصل یک مطالعه مفصل کارشناسی و حسابرسی یک ساله از شرکت‌های فولادی و معدنی است که در دوره وزارت جناب آقای مهندس نعمت‌زاده انجام پذیرفته و همه فاکتورها از جمله سود عادلانه به نسبت سرمایه‌گذاری، هزینه‌های تولید، روندهای جهانی و غیره در آن دیده شده است.
این نسبت‌ها از سال ۹۳ تا ۹۸ با ضریبی از قیمت شمش فولادی برقرار بوده و در سال ۹۸ با ریش سفیدی جناب آقای دکتر سرقینی معاون وقت معدن و صنایع معدنی وزارت صمت به نفع شرکت‌های معدنی افزایش یافته است. بنابراین تغییر نسبت‌های فعلی به نفع هر یک از طرفین هیچ مبنای کارشناسی ندارد.
انجمن فولاد در نامه خود استدلال کرده است که تغییر ضرایب قیمتی زنجیره فولاد، مدل برنامه‌ریزی اقتصادی زنجیره را به هم خواهد ریخت و با توجه به سهم بالای شرکت‌های فولادی در بازار سرمایه، باعث التهاب در آن بازار خواهد شد.
در نامه انجمن فولاد به این موضوع اشاره شده است که ضرایب قیمتی فعلی کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی با نرخ‌های جهانی مطابقت دارد. همچنین انجمن فولاد عنوان کرده که هرگونه افزایش ضرایب قیمتی زنجیره فولاد باعث افزایش بهای تمام شده و طبعا افزایش قیمت فولاد می‌شود.
** معدنی ها چه می گویند؟
رئیس انجمن تولیدکنندگان سنگ آهن ایران که به نمایندگی از معدنی ها در این جلسات حضور داشته می گوید: این انجمن تاکنون همه تلاش خود را برای ارائه راهکار بهتر و مناسب تر در این زمینه انجام داده است، اما اگر احیانا راهکار اشتباه در این جلسات انتخاب شود به ضرر کل زنجیره فولاد خواهد بود.
اکبریان یادآور شد: سنگ آهن ماده اولیه تولید کنسانتره و فولاد سازی است و تضعیف بخشی از این زنجیره می تواند تضعیف کل زنجیره را به دنبال داشته باشد.
وی تصریح کرد: هرگونه راهکار اشتباه می‌تواند به بروز بازارهای سیاه، اجبار برای ممنوعیت در صادرات، قرارداد های نصفه و نیمه و غیره دامن بزند، اما تصمیم عادلانه می تواند آرامش را حداقل برای یک سال به کل زنجیره بازگرداند.
** راهکارهای معدنی ها
پیش از این اکبریان در گفت وگو با معدن ۲۴ به ۲ راهکار پیشنهادی تشکل های یاد شده برای رفع این مشکل اشاره کرده و گفته بود: طی نامه ای رسمی به وزارت صمت، پیشنهاد رهاسازی کامل قیمت ها ارائه شد، به این معنی که همه زنجیره فولاد از جمله سنگ آهن، گندله، آهن اسفنجی و غیره تا شمش، بر مبنای قیمت های فوب و بین المللی قیمت‌گذاری شوند.
رییس انجمن سنگ آهن ایران افزود: در این صورت حوادث و همچنین سلایق مسوولان تاثیری در موازنه قیمت ها نخواهد داشت.
وی توضیح داد: البته این بدان معنی نیست که بطور مثال سنگ آهن را به قیمت جهانی به کنسانتره ساز بفروشیم، بلکه قرار است شاخص قیمت های جهانی باشد، قیمت ها بر مبنای دلار محاسبه شود اما حدود ۱۰ درصد تخفیف برای بازار داخل در نظر گرفته شود.
اکبریان در تشریح راهکار دوم، گفت: اگر دولت همچنان اصرار بر فروش محصولات بر مبنای نرخ شمش داخلی فولاد داشت، آنگاه درصد قیمت های محصولات از شمش فولاد باید بالاتر از میزان فعلی باشد؛ به طور نمونه در شاخص های جهانی قیمت کنسانتره ۲۴ درصد شمش فولاد است، نه همانند کشورمان که ۱۲ تا ۱۶ درصد از شمش فولاد محاسبه می شود.
وی اظهار داشت: به عنوان نمونه پیشنهاد ما برای قیمت کنسانتره، ۲۱ درصد قیمت شمش فولاد با نرخ فوب بین المللی و دلار سنایی است، نه قیمتی که دستوری تعیین شده باشد.
رییس انجمن سنگ آهن ایران خاطرنشان کرد: در این صورت با افزایش یا کاهش نرخ دلار یا قیمت های فولاد در سطح جهان، قیمت تولیدات داخلی نوسان خواهد داشت و حتی با برداشته شدن تحریم ها، از بین رفتن کرونا یا باز شدن مسیرهای صادرات و واردات، قیمت های ما در قبال قیمت های جهانی به صورت عجیب و غریب نخواهد بود.
وی ادامه داد: هر چند هر دو پیشنهاد را به وزارت صمت ارائه کرده ایم، اما نظر و تاکید اصلی ما بر پیشنهاد نخست است.
زنجیره فولاد چیست؟
به چرخه تولید تا مصرف فولاد اصطلاحا زنجیره فولاد می‌گویند. به طور کلی، استخراج سنگ آهن از معادن و سپس تبدیل آن به کنسانتره و ورود آن به بخش فولادسازی و در نهایت ورود به بخش نورد، شامل زنجیره فولاد می‌شود. طی کردن این راه به راحتی بیان آن نیست. هر بخش فرآیندی خاص را در برمی‌گیرد که در ادامه به توضیح و تفسیر هر کدام می‌پردازیم.
قدم اول، استخراج سنگ آهن
زیربنای زنجیره فولاد، استخراج و فرآوری آهن است. آهن چهارمین عنصر فراوان روی زمین است. برای تولید فولاد نیز از این فلز به عنوان ماده اصلی استفاده می‌شود. سنگ آهن استخراج شده از معادن به صورت مستقیم قابل استفاده نیست. بلکه باید طی چندین مرحله فرآوری شده و به کنسانتره سنگ آهن و سنگ آهن دانه‌بندی شده تبدیل شود. با توجه به پارامترهایی مانند عیار سنگ آهن و میزان عناصر متفرقه در کانسار استخراج شده، روش فرآوری تعیین می‌شود.
فرآوری:
برای تولید سنگ آهن دانه‌بندی شده مرحله‌ای به نام سرندکردن یا دانه‌بندی را باید طی کرد. در این مرحله سنگ آهن پس از خرد شدن توسط دستگاه سنگ شکن، به سایزهای مختلف تقسیم‌بندی می‌شود. در این روش عمدتا از روش مغناطیسی برای جدایش استفاده می‌شود. این کار از تحمیل اضافه بار به دستگاه سنگ شکن جلوگیری کرده و کارایی آن را افزایش می‌دهد. تغذیه سنگ شکن به صورت ثابت و مداوم توسط حرکت پشته صورت می‌گیرد. این کار باعث می‌شود تا فرآوری یکسان در کل روند تضمین شود. لازم به ذکر است که در این روش به علت پایین بودن عیار سنگ معدن، عملیات با روش کوره بلند اجرا می‌شود و سیستم احیا مستقیم قابل استفاده نیست.
روش دوم فرآوری سنگ معدن، کنسانتره آهن نام دارد. این روش به علت ایجاد عیارسازی بالا، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش شاهد مدل پیچیده‌تری از فرآوری هستیم که شامل خردایش، آسیاب، عیارسازی و آبگیری است. سنگ آهن در این روش برای رسیدن به ابعاد دلخواه وارد آسیاب می‌شود. در این مرحله مواد برای مدت خاصی در داخل آسیاب نگهداری شده و خردایش به روش تر ادامه پیدا می‌کند.
برای خردایش به روش تر از هیدورسیلکون برای کنترل ابعاد دانه‌بندی استفاده می‌شود. پس از طی این مراحل ماده حاصله که به ابعاد بسیار ریز درآمده، وارد مرحله جدایش و پرعیارسازی خواهد شد. در مرحله جداسازی، مادهای معدنی وارد جداکننده‌های مغناطیسی شده و کانی‌های آهن‌دار را از باطله جدا می‌کند.
این عملیات توسط یک ظرف استوانه‌ای شکل مغناطیسی انجام شده که مواد مغناطیسی را جمع کرده و غلظت آهن را افزایش می‌دهد. در صورتیکه که کانسار حاوی عناصری مانند گوگرد یا فسفر باشد، این مواد به روش فلوتاسیون از کنسانتره جدا می‌شوند. به این فرآیند در زنجیره فولاد، گندله‌سازی گفته می‌شود.
گندله چیست؟
بهتر است پیش از آن‌که مراحل بعدی زنجیره فولاد را بررسی نماییم، با مفهوم گندله نیز آشنا شوید. گندله سنگ آهن یکی از مهمترین مواد اولیه ورودی به صنایع فولاد است. گندله آهن به معنای گلوله‌های ساخته شده از نرمه سنگ آهن و سایر مواد افزودنی است که در ابتدا خام بوده و سپس پخته می‌شوند.
شاید برایتان سوال پیش بیاید که چرا باید از گندله استفاده کرد؟ چرا نمی‌توان به صورت مستقیم کنسانتره را مورد استقاده قرار داد؟ کنسانتره به صورت دانه‌های ریز تولید شده و همین امر باعث ایجاد اختلال در عملکرد کوره بلند و فرآیند احیای مسقیم می‌شود. در نتیجه ابتدا باید نرمه‌های آهن به گندله تبدیل شده و سپس در صنایع مورد استفاده قرار بگیرند. در حقیقت، گندله‌سازی همانند یک حلقه‌ی واسط میان معادن سنگ آهن و کارخانجات تولید فولاد است.
برای تولید گندله باید مواد اولیه با نسبت‌های مشخص به همراه افزودنی‌هایی نظیر بنتونیت، آهک، هیدروکسید، کلسیم، دولومیت، شیرآهک و… درون دستگاه گندله سازی ریخته شوند. برای تولید این محصول می‌توان به دو صورت مخروط و دیسک گندله سازی اشاره کرد. در ابتدا تنها روش مخروط برای گندله سازی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما با پیشرفت تکنولوژی روش دیسک جایگزین آن شد.
در مکانیزم روش مخروطی، از یک دیگ مخروطی استفاده شده و آن را می‌چرخانند. در این روش ابتدا هسته گندله تشکیل شده و با اضافه شدن آب، مواد دیگر به هسته می‌چسبند.
پس از پایان چرخش نیز گندله‌هایی با سایز متفاوت ایجاد شده و روانه مرحله پخت می‌شوند.
در روش دیسک نیز مواد خام درون یک سطح دیسک دوار پخش شده و چرخش آغاز می‌شود. در این روش گندله‌هایی یکسان با خواص مکانیکی متفاوت تولید می‌شود. در هر دو روش ساخت، گندله‌هایی فاقد استحکام ایجاد می‌شوند که ابتدا باید مراحل پیش گرمی را گذرانده و سپس به تریج سرد شوند.