چگونه موضوع پایان نامه انتخاب کنیم ؟
معمولا نخستین مشکلی که دانشجویان هنگام تنظیم پایان نامه با آن مواجه می شوند، انتخاب موضوع است. موضوع پایان نامه باید جدید و خلاقانه باشد و نباید درباره موضوعی که پیشتر درباره آن ، حداقل در ایران، پژوهش های فراوانی انجام شده پایان نامه نوشت که همین مساله انتخاب موضوع پایان نامه را برای بسیاری از دانشجویان دشوار می کند. اما نگران نباشید ما در این مطلب به شما می گوییم چه مراحلی را برای انتخاب بهترین موضوع پایان نامه طی کنید.
مراحلی که در انتخاب موضوع پایان نامه به شما کمک می کند :
شناسایی منابع هسته
نخستین قدم در انتخاب موضوع پایان نامه، شناسایی منابع هسته (کتاب، مجله و هر منبعی که بیشترین استنادها را به خود اختصاص می دهد) است. این منابع معمولا بیشترین تاثیر را در رشته مورد نظر شما دارند. برای یافتن این منابع نیز باید به مطالعات زیادی بپردازید، معمولا در فصل آخر پایان نامه ها بخشی به نام “پیشنهادهایی برای پژوهش های بیشتر” وجود دارد که می توانید آنها را مطالعه کنید و منابعی که در پایان نامه های مرتبط با رشته شما ذکر شده است را بررسی کنید.
هدفمند بودن
از انتخاب این موضوع برای پایان نامه چه هدفی دارید و به چه نتیجه ای میخواهید برسید؟ بی هدف بودن هنگام انتخاب موضوع پایان نامه موجب می شود پس از انجام پایان نامه ارشد از نتیجه ی بدست آمده راضی نباشیم.
جستجو در اینترنت
اینترنت کارها را آسان کرده است، تقریبا درباره هر موضوعی میتوانید در اینترنت جستجو کنید و نتایج بی نهایتی بدست بیاورید. همچنین برای آگاهی از موضوعات روز رشته شما نیز جستجو در اینترنت یک راهکار مفید است.
شرکت در همایش ها و کنفرانس ها
بسیار مهم است که بدانید در ارتباط با رشته شما چه همایش ها و گردهمایی هایی برقرار است. شناسایی و بررسی فهرست کنفرانس ها و همایشهای روز در رابطه با رشته شما و موضوعاتی که در این کنفرانس ها مورد بحث قرار می گیرند نیز میتوانند به انتخاب موضوع پایان نامه شما کمک کنند.
دنبال کردن اخبار روز
این را در نظر داشته باشید، بهترین موضوعات معمولا آن هایی هستند که بتوانند مشکلی از مشکلات موجود را برطرف کنند یا به پیکره علمی این رشته چیزی اضافه کنند. بنابراین مهم است که همیشه موضوعات و اخبار حرفه و رشته خود را دنبال کنید تا با موضوعات جذاب روز در رابطه با آن آشنا شوید. انتخاب موضوع پایان نامه با کمک موضوعات روز می تواند تا حدود زیادی تکراری نبودن موضوع پایان نامه را نیز تضمین کند.
جستجو در پایگاه های مربوط به پژوهشهای جاری
انتخاب موضوع پایان نامه را به مطالعه پایان نامه ها و مطالعات کشور محدود نکنید، برای انتخاب یک موضوع خوب برای پایان نامه باید پا را فراتر قرار دهید و به شناسایی و بررسی پایگاه ها و فهرست پایان نامه های انجام شده در مراکز اطلاعات ملی یا وب سایت های دانشگاه های معتبر در خارج از کشور بپردازید. منابع استفاده شده در این تحقیقات و پایان نامه ها نیز می توانند ذهن شما را در انتخاب موضوع پایان نامه باز کنند.علاوه بر اینکه باید بدانید چطور برای انتخاب موضوع پایان نامه تحقیق کنید، معیارهای دیگری نیز در انتخاب موضوع پایان نامه وجود دارد که به آن قدرت می بخشد.
علاقه مند بودن و تسلط به موضوع انتخاب شده
باید به موضوعی که انتخاب می کنید تسلط داشته باشید، علاقه مند بودن به موضوع نیز یکی از شرایط مهم انتخاب موضوع پایان نامه است. توانایی های خود از جمله قدرت تجزیه و تحلیل، توانایی تحلیل آماری، توانایی برقراری ارتباط با جامعه ی مورد تحقیق را در نظر بگیرید.
پژوهش پذیر بودن
پایان نامه باید کاربردی باشد و بتواند به یک نیاز مهم پاسخ دهد. همچنین امکان استفاده از نتایج آن در کوتاه مدت یا میان مدت وجود داشته باشد. همچنین باید بتوان پژوهش های بیشتری درباره موضوع انتخاب شده انجام داد.
فراهم بودن اطلاعات مورد نیاز پایان نامه
شاید به این فکر کنید که چطور ممکن است برای موضوعی اطلاعات وجود نداشته باشد. اما گاهی ممکن است اطلاعات مورد نیاز برای پایان نامه جنبه کاملا شخصی و محرمانه داشته باشند که نتوان آنها را از طریق جستجو در اینترنت یا مواردی که گفته شد بدست آورد.
در نظر گرفتن عامل زمان
موضوعی که برای پایان نامه انتخاب می کنید باید طوری باشد که تحقیق درباره آن تا زمان مشخص شده برای ارائه پایان نامه امکان پذیر باشد.
نگذشتن از کنار موضوعات ساده
فکر نکنید موضوعات ساده بی اهمیت هستند گاهی در میان همین مسائل که از نظر شما پیش پا افتاده هستند می توانید موضوعات مهمی بیابید.
استفاده از تجربیات شخصی
از تجربه هایی که داشتید استفاده کنید و آنها را ارزشمند بدانید. یک اتفاق ساده در زندگی شما می تواند موضوع یک بررسی علمی باشد. پس به دنیای پیرامونتان دقت بیشتری داشته باشید.
وفاداری به تحقیقات پیشین
موضوعی که انتخاب می کنید میتواند ادامه یک تحقیق در گذشته باشد. بنابراین با نگاهی جدید و از زاویه ای دیگر به موضوعات قبلی بنگرید. شاید در دل این موضوعات بتوانید موضوعات جدیدتری بیابید.
تصمیم گیری نهایی در انتخاب موضوع
شما تمام مراحل و نکاتی که پیشتر گفته شد را رعایت کردید و حالا نوبت تصمیم گیری نهایی است. در طی مراحل قبل بهتر است هربار موضوعی مناسب برای پایان نامه به ذهنتان رسید را یادداشت کنید. بنابراین در نهایت یک فهرست از موضوعات مختلف با توجه به معیارها و موارد گفته شده خواهید داشت.
این فهرست را با دقت بیشتری بررسی کرده و سبک سنگین کنید. معمولا در این مرحله به موضوعاتی برخورد می کنید که امتیاز کافی را از نظر شما برای یک موضوع خوب بودن نمیگیرند. بنابراین آنها را حذف کنید. موضوعات حذف شده معمولا آنهایی هستند که از نظر شما تحقیق و رسیدن به نتیجه مطلوب در رابطه با آنها دشوار است.در نهایت باید برای شما دو یا سه موضوع باقی بماند. این موضوعات را از لحاظ وجود منابع اطلاعاتی بررسی کنید، حتما در این مرحله با استاد راهنمای خود مشورت کنید تا شما را در رابطه با انتخاب بهترین موضوع راهنمایی کند.
در نهایت می توانید به روش های زیر موضوع پایان نامه را جهت اطمینان از تکراری نبودن بررسی کنید :
- جستجو در اصلی‌ترین منبع پایان نامه‌های فارسی یعنی
مراجعه به شبکه سیمرغ (نوسا) انتخاب موضوع پایان‌نامه برای اغلب دانشجویان بسیار مشکل می‌باشد. گاهی اوقات انتخاب موضوع تا ترم‌های پایانی طول می‌کشد و این امر موجب به تأخیر افتادنِ اتمام دروه تحصیلی می‌گردد. چند نکته درباره انتخاب موضوع پایان‌نامه توصیه می‌کنیم:
- موضوع پایان‌نامه را هر چه زودتر انتخاب کند. بهتر است از همان ترم اول دست به کار شود
- برای این که انتخاب موضوع آسان‌تر شود، توصیه می‌شود تحقیقات کلاسی را مرتبط با گرایشی که قصد پایان‌نامه نوشتن درباره آن دارد متمرکز کند تا ضمن آشنایی بیشتر با موضوع، آشنایی با منابع و…، به انتخاب موضوع نزدیک‌تر شود. البته می‌بایست از همان ترم‌های اول دست به کار شود. به‌طور مثال اگر رشته محقق مهندسی عمران باشد و قصد دارد تا درباره انواع پی‌ها به مطالعه و نوشتن پایان‌نامه بپردازید میتوانید به‌طور نمونه در درس زبان تخصصی یک متن درباره رفتار پی‌ها انتخاب کند و اگر درس دینامیک خاک دارد موضوع سرعت موج برشی خاک‌ها را مورد بررسی قرار دهید و حتی اگر موضوع ریزتری در ذهن دارد میتواند به‌صورت خاص موضوعات مرتبط را برای تحقیق انتخاب کند.
- انتخاب استاد راهنمای خوب که بتواند محقق را در امر تحقیق و پژوهش یاری کند از موضوعی که مورد علاقه محقق است ولی استاد خوبی برای راهنمایی پایان‌نامه نمی‌یابد اهمیت زیادی‌تری دارد. چراکه تحقیق و پژوهش در کنار استادی قوی، بی‌شک در تقویت بنیان‌های علمی محقق تأثیرگذار خواهد بود. به صرف داشتن علاقه، اتنخاب یک موضوع مفیدِ فایده نخواهد بود
- قبل از مطالعه اولیه و اطلاعات کافی از تهیه منابع برای تدوین پایان‌نامه از طرح موضوع آن اجتناب کند. ابتدا مطالعات مقدماتی را انجام دهد و چنانچه یقین پیدا کرد که موضوع محقق موضوع بکر و قابلیت تحقیق و نگارش دارد آن را مطرح و از آن موضوع دفاع کند. ممکن است موضوعی را بدون مطالعه مقدماتی طرح کند و هنگامی که کوچک‌ترین چالش و پرسشی درباره آن مطرح می‌شود از آن منصرف شود و به سراغ موضوع دیگری برود که ارزش کم‌تری نسبت به آن دارد.
معیارهای انتخاب یک موضوع تحقیقاتی
الف) موضوع باید مناسبت داشته باشدیعنی جزء اولویت‌های مهم و اساسی در نظر محقق باشد. به‌عنوان مثال اگر در کشور ایران زلزله نقش بزرگی را ایفاء می‌کند تحقیق بر روی رفتار ژئوتکنیکی پی‌ها در هنگام زلرله میتواند موضوع اصلی تحقیق باشد.
ب) از دوباره‌کاری در موضوع طرح اجتناب شود: برای این که بداند موضوع مورد تحقیق تکراری است یا خیر و آیا ارزش تحقیق دارد یا خیر باید یک بررسی متون داشته باشد که با توجه به امکانات موجود و در دسترس کار بسیار ساده است می‌توان با مراجعه به مقالات داخلی و خارجی، خلاصه کنگره‌ها تماس با سایر محققینی که درخصوص موضوع پژوهش یا موضوعات مشابه کار کرده‌اند و همچنین استفاده از اینترنت و بانک‌های اطلاعاتی که اخیراً تعدادی از آنها در سایت دانشگاه‌ها در دسترس می‌باشد نظری اجمالی به کارهای سایر محققین داشته باشد. البته ذکر این نکته لازم است که زمانی می‌گويیم یک موضوع تکراری که تمام ابعاد و موضوع مثل هم باشند. ولی اگر از نظر زمانی یا مکانی با هم متفاوت باشند، دیگر موضوع تکراری نخواهد بود.
پ) موضوع قابلیت اجراء را داشته باشد: یعنی آیا تمام امکانات و شرایط لازم جهت انجام تحقیق در خصوص موضوع مذبور در آن مکان فراهم است یا خیر؟ و یک موضوع حتی اگر تمام ویژگی‌های لازم را داشته باشد اما قابل انجام نباشد موضوع خوبی نخواهد بود.
ت) کاربردی و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد: عملاً مطالعاتی در اولویت پژوهشی قرار دارند که با حداقل هزینه جنبه کاربردی داشته و نتیجه آن برای برنامه‌ریزان و مدیران در جهت تأمین نیاز جامعه در زمان حال یا آینده‌ي نزدیک مفید واقع شود.
ث) نداشتن موانع اخلاقی: در مطالعاتی که در آن جامعه‌ي مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌ای بر سوژه‌های انسانی صورت می‌گیرد، رضایت‌مندی و حفظ حرمت انسانی و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسیار ضروری است.
ج( مقبولیت سیاسی و فرهنگی: موضوع مورد مطالعه باید مورد پذیرش فرهنگ و عرف جامعه بوده و هیچ گونه تضادی با سیاست کشور نداشته باشد
نکات مهم در نوشتن عنوان موضوع
عنوان موضوع از همه‌ي قسمت‌های کار بیشتر خواننده دارد پس در انتخاب عنوان باید دقت کرده و به نکات زیر توجه کرد:
الف) عنوان نباید خیلی کوتاه و یا خیلی طویل باشد.
ب) در برگیرنده‌ي تمام محتویات کار تحقیقاتی باشد.
پ) از به کار بردن مخفف‌ها، اصطلاحات و کلمات غیرمصطلح و کلمات انگلیسی که معادل فارسی دارند اجتناب شود.
ت) از بیان جملات سؤالی، خبری خودداری شده و از عناوین اختصاری استفاده نشود.
ث) سال و مکان انجام تحقیق حتماً ذکر شود.
انجام پایان نامه علوم پایه پروسه ای است که شما هم در مقطع کارشناسی ارشد و هم در مقطع دکتری با آن درگیر خواهید شد؛ به خصوص دانشجویان کارشناسی ارشد که تجربه طی چنین مسیر پر پیچ و خمی را ندارند، ممکن است در انجام این کار نیاز به مشاوره تخصصی داشته باشند. اصول انجام و نگارش پایان نامه، در قالب بندی ارائه شده توسط دانشگاه مربوطه قابل دسترسی است. در این قالب بندی ها دانشجو در مورد محتوای هر قسمت راهنمایی می شود. با این همه اغلب دانشجویان معتقدند که علاوه بر این راهنمایی، بایستی برای نگارش اصولی پایان نامه از علم و تجربیات یک فرد متخصص نیز استفاده کنند.