زنان در ادبیات جنگ مهجور مانده‌اند – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان
خبرگزاری آنلاین _ گروه فرهنگ و ادب: کتاب «ماهرخ» دربردارنده خاطرات سیده ماهرخ حسینی از درگیری‌های سوریه است. خاطراتی که در سه بخش مجزا، زندگی او را روایت می‌کند. روایت نویسنده از زندگی ماهرخ از روزهای وطن آغاز می‌شود، او که آرزوی زندگی در کشوری اروپایی در سر می‌پروراند، در اثر یک اتفاق اجباری، سر از سوریه و دمشق درآورده و جنگ سوریه را با تمام اتفاقات شیرین و تلخ به چشم دیده است.
در کتاب «ماهرخ» مهشید اسماعیلی، کتاب زندگی زنی را پیش رویمان می‌گشاید که بعد از ۲۰ سال زیست در کنار مردم عرب سوری، جزئی از آنها شده است. او که در آغاز جوانی پایش به دمشق رسیده، در میانه جوانی جنگ داخلی سوریه را دیده و در روایت خود، به خوبی و با روایتی زنانه برای مخاطب، دلایل آغاز آن جنگ را بیان می‌کند و از نگاهی متفاوت مردمان و جنگ سوریه را به ما می‌نمایاند.
راوی، در عمق جنگ سوریه حاضر است، آنجا که از جیش‌الحر می‌گوید و یا از زندگی یک سال و نیمه از زندگی سخت و طاقت‌فرسا در حصار جبهه‌النصره. او یک زن است که جنگ و کشتار و خرابی را خارج از مرزهای ایران تجربه کرده، برای حفظ اصالت و شرافتش، با شجاعت غیورانه یک ایرانی جنگیده، ناامید شده، گاه شکست خورده، اما در نهایت توانسته خود و فرزندانش را به سلامت از آن جنگ برهاند و روحیه صبوری و استقامت ایرانیان را یکبار دیگر به همگان نشان دهد.
سیده ماهرخ حسینی در این کتاب، از زندگی سی‌هفت‌ساله خود می‌گوید و تجربه زندگی در ایران و سوریه را با مخاطب به اشتراک می‌گذارد. از ایران می‌گوید تا دمشق و جنگ‌هایی که از آشوب‌های خیابانی آغاز شد و به کشته شدن و آوارگی هزارها تن انجامید و در همه این روایت‌ها، چهره‌ای توانا و اصیل از یک زن ایرانی را به تصویر کشیده است.
به بهانه انتشار این کتاب با مهشید اسماعیلی، نویسنده آن به گفتگو پرداخته‌ایم.
مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
* در ابتدا بفرمائید کتاب «ماهرخ» دربرگیرنده چه موضوعاتی است و استقبال مخاطبان تاکنون از این اثر به چه شکل بوده است؟ همچنین تحقیق و نگارش و انتشار کتاب چه مدت زمانی به طول انجامید.
کتاب ماهرخ یک دریچه متفاوت به جنگ سوریه است. در این کتاب ما با روایت یک زن ایرانی از شروع تظاهرات‌های اعتراضی در سوریه، روشن‌شدن آتش جنگ، محاصره و زندگی در یک جامعه جنگ‌زده مواجه می‌شویم. ماهرخ، چهره‌ای زنانه و مادرانه از جنگ سوریه به ما نشان می‌دهد.
از همان روزهای نمایشگاه کتاب، من با اولین بازخوردهای این اثر روبه‌رو شدم. عمده واکنش‌ها تاکنون مثبت بوده‌اند. اکثر مخاطبان معتقدند که ماجرای ماهرخ آنقدر برایشان جذاب بوده که در یک مدت خیلی کوتاه خواندن کتاب را به اتمام رسانده‌اند. از آنجایی که کتاب ماهرخ در خرداد ماه یکی از کتاب‌های پرفروش انتشارات خط مقدم بوده است، مشخص می‌شود که مخاطبان در حال معرفی این کتاب به یکدیگر هستند.
مصاحبه‌های این کتاب توسط آقای سجاد محقق انجام شده است. در زمستان سال ۱۳۹۹ فایل صوتی مصاحبه‌ها در اختیار من قرار گرفت و حدود نه ماه کار نگارش کتاب طول کشید.
* چه شد که این موضوع را برای نوشتن انتخاب کردید و در روند نوشتن با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟
این موضوع از جانب انتشارات به من پیشنهاد شد و چون قبل از این کار یک رمان در حوزه زنان و جنگ داشتم و علاقه‌مند به این موضوع بودم، نوشتن این اثر را قبول کردم. من دو چالش عمده در روند نوشتن کتاب ماهرخ داشتم. یکی از چالش‌ها عدم آشنایی با فضای کشور سوریه بود و چالش دیگر این بود که مصاحبه‌های کتاب را خودم انجام نداده بودم و فرصت هم‌نشینی و صحبت رودررو با خانم حسینی را نداشتم.
* فکر می‌کنید چقدر سوژه این کتاب بتواند مخاطبان را با خود همراه کند؟
از آنجایی که شخصیت اصلی کتاب ماهرخ یک زن است، این کتاب برای مخاطبان خصوصاً خانم‌ها جذابیت زیادی دارد؛ چون مخاطبان، جنگ سوریه و وقایع آن را با کمک یک زن ایرانی که نه متعلق به جناح سیاسی خاصی است و نه مبارز است، می‌شناسند. اکثر کتاب‌های مربوط به جنگ سوریه درباره خط مقدم جنگ و جهاد هستند در حالی که ماهرخ از محاصره و جنگی که در زندگی روزمره مردم جریان دارد، روایت می‌کند.
* در روایت‌های ماهرخ و به طور کلی، زندگی این زن رنج وجود دارد، به نظر شما هنگام نوشتن این کتاب یا آثاری از این دست، چقدر این رنج با نویسنده همراه می‌شود و مخاطب ما تا چه اندازه نیاز به مطالعه چنین روایت‌هایی دارد؟
قطعاً نویسنده هنگام نگارش یک اثر با شخصیت اصلی و قهرمان کتابش همراه می‌شود و حتی در خیال و ذهنش به جای او زندگی می‌کند. کتاب ماهرخ هم از این قاعده مستثنی نبود و من بارها در کنار ماهرخ رنج کشیدم و حتی بعضاً غصه خوردم. خواندن روایت‌های این‌چنینی دید ما را نسبت به زندگی پخته‌تر و بالغانه‌تر می‌کند؛ خاصه در مورد ادبیات جنگ که این تلخی ریشه‌های درخت صلح را در وجود تمام انسان‌های دغدغه‌مند محکم‌تر می‌کند.
* چه شد که چنین سوژه‌ای را برای نگارش انتخاب کردید؟
از همان اولین روزهایی که شروع به نوشتن کردم احساس کردم حوزه زنان در ادبیات جنگ تا حدود زیادی مهجور مانده است. این در حالی است که از نظر من زنان قهرمانان اصلی جنگ‌ها هستند. همین مسئله باعث شد که به نوشتن درباره زنان و جبهه جنگ‌هایشان که متفاوت از جبهه‌بندی‌های تعریف‌شده جنگ‌هاست، علاقه پیدا کنم.
همچنین حوزه زنان علاقه شخصی من است و دلیل پیشنهاد کتاب ماهرخ به بنده هم همین مسئله بود. اولین کارم در این حوزه یک رمان است که درباره یک خانم پزشک در زمان جنگ تحمیلی است. ماهرخ دومین کتابم است و سومین کتابم هم درباره خاطرات همسر یکی از شهدای مدافع حرم است.
در این کتاب بیشتر با فضای زندگی فلسطینی‌های ساکن سوریه در قبل از شروع جنگ آشنا می‌شویم و سپس تا حدی اتفاقات و عوامل شروع جنگ را می‌بینیم. در بخش سوم کتاب که به جنگ سوریه در آن پرداخته شده، درباره فضای محاصره در منطقه فلسطینی‌نشین مخیم یرموک و گروه‌های مسلحین در سوریه شناخت پیدا می‌کنیم * شخصیت‌های خلق شده در آثار داستانی به ویژه رمان، معمولاً یک سیرِ تحولی را از ابتدا تا انتها طی می‌کنند، آیا در این کتاب از تولد تا جوانی وحال؛ مخاطب شاهد چنین سیر تحولی در این شخصیتِ هست یا خیر؟
بله. این سیر تحولی را در شخصیت خانم حسینی می‌توانیم مشاهده کنیم. ماجرای وی از یک زندگی عادی یک دختربچه که در ناز و نعمت زندگی می‌کند، آغاز می‌شود و با فوت پدر، ازدواج نافرجام، ازدواج اجباری، مهاجرت، زندگی در یک کشور غریب، جنگ، محاصره و سختی‌های زندگی در یک کشور جنگ‌زده ادامه پیدا می‌کند. قطعاً شخصیت ماهرخِ ابتدای کتاب فرسنگ‌ها با شخصیت او در انتهای کتاب تفاوت دارد. وقوع تمام این اتفاقات از ماهرخ یک زن صبور و شجاع می‌سازد.
* مخاطب این کتاب تا چه اندازه می‌تواند با فضای سوریه و حتی جنگ داخلی آن ارتباط برقرار کند؟
در این کتاب بیشتر با فضای زندگی فلسطینی‌های ساکن سوریه در قبل از شروع جنگ آشنا می‌شویم و سپس تا حدی اتفاقات و عوامل شروع جنگ را می‌بینیم. در بخش سوم کتاب که به جنگ سوریه در آن پرداخته شده، درباره فضای محاصره در منطقه فلسطینی‌نشین مخیم یرموک و گروه‌های مسلحین در سوریه شناخت پیدا می‌کنیم. در مجموع مطالعه این کتاب به آشنایی بیشتر با فضای کشور سوریه و فرهنگ آن؛ خاصه فرهنگ فلسطینی‌های ساکن این کشور کمک می‌کند.
* به نظر شما به عنوان نویسنده کدام یک از بخش‌های این کتاب جذاب‌تر است؟
به گمانم بخش محاصره اوج اتفاقات و جذابیت کتاب ماهرخ است. در این بخش علاوه بر اینکه ماهرخ به همراه خانواده‌اش در شرایط مضیقه مواد غذایی و امکانات بهداشتی و رفاهی قرار دارد، مجبور به انکار دائم هویت ایرانی خود نیز است؛ زیرا اسرای ایرانی برای گروه‌های مسلحین سوریه بسیار ارزشمند هستند.
* خب همانطور که می‌دانیم شخصیت اصلی این کتاب خانم است به نظر شما اگر مصاحبه کننده کتاب هم خانم بود ما با چه روندی روبه رو بودیم؟
اگر مصاحبه‌کننده خانم بودند، احتمال داشت که با فضای زنانه‌تری در کتاب مواجه بودیم. البته به عقیده بنده مصاحبه‌های آقای محقق بسیار دقیق و با جزئیات بودند. مشکل اساسی در رابطه با مصاحبه‌ها این بود که بعد از نگارش کتاب، خانم حسینی حاضر نشدند به سوالات بنده که در طول نوشتن کار با آنها مواجه شده بودم، پاسخ دهند.
* به نظر شما نویسنده کتاب مستند چقدر می‌تواند از تخیل خود در اینگونه آثار استفاده کند؟
اگر کتاب به شکل داستان مستند باشد، تا حدی تخیل نویسنده می‌تواند در نوشتن اثر دخیل شود؛ اما ترجیحم درباره کتاب ماهرخ این بود که کاملاً مستند باشد و در نگارش کتاب اصلاً از تخیل خودم استفاده نکردم و تمام وقایع، گفتگوها و فضاها برگرفته از صحبت‌های خانم حسینی و توصیفات ایشان است.
* در حال حاضر کتاب‌هایی که با این سوژه وجود دارند دچار یک شعارزدگی شده اند به نظر شما برای ارتقا کیفیت کتاب‌ها چه باید کرد؟
به نظرم در ابتدای کار باید در انتخاب سوژه وسواس به خرج دهیم و زمان و انرژی‌مان را صرف سوژه‌هایی کنیم که حرف برای گفتن داشته باشند. سپس در جریان و روند مصاحبه باید مصاحبه‌کننده مسیر گفتگوها را به شکلی معین کند که راوی وقایع را بدون شعارزدگی بیان کند. اگر هم احیاناً نویسنده در میان صحبت‌های راوی به مطالب ضعیف و فاقد اهمیت برخورد کرد، باید آنها را حذف کند یا مجدد درباره‌شان با راوی صحبت کند که روایت اثر متقن و جذاب باشد.
* در حال حاضر اثر دیگری برای نگارش و یا چاپ دارید یا خیر؟
یک رمان و یک کتاب مستند دیگر هم در این حوزه دارم که متأسفانه هنوز به چاپ نرسیده‌اند.