اسطوخودوس: تصویر زیبایی و شادی در باغبانی

گل خشک اسطوخودوس: راهنمای گل، نگهداری و خشک کردن آن

آشنایی با مشخصات گل اسطوخودوس و انواع کاربردهای آن

    نام انگلیسی : Lavander

    نام علمی : Lavandula angustifolia

    رده : دولپه‌ای‌ها

    راسته : نعناسانان

    تیره : نعنائیان

    سرده : اسطوخودوس

    تعداد گونه‌ها : دارای ۴۷ گونه

    نام‌های دیگر : خرام، خرامی، آلاله تلخ

گیاه اسطوخودوس که به آن اسطوقدوس هم می‌گویند جزء گیاهان گلدار و از دسته نعناعیان است. اسطوخودوس، گیاهی چند ساله است با ارتفاع حدود نیم متر و برگ های متقابل، باریک، دراز و سبز رنگ که از کرک های سفید پنبه ای پوشیده شده است. گلهای آن به صورت سنبله بنفش رنگ بوده و بخش مورد اسـتفاده ایـن گیاه، گلها و سرشاخههای گلدار آن است. تولید اسطوخودوس بهصورت خودرو و کشت شده در برخی کشورها صورت میگیرد. ولی در ایران فقط به صورت کشتشده، آن هـم در سطحی کمتر از ده هکتار کشت می شـود.

کاشـت اسطوخودوس و دانه چیا در چند سال اخیر برای استفادههای دارویی، آرایشی و بهداشـتی و تزئینی در کشور صورت گرفته است. همچنین به دلیل ویژگیهای اکولوژیکی گیاه اسطوخودوس و مقاوم بودن به خشکی و سایر عوامل محدودکننده رشـد گیاهان در مناطق خشک و نیمه خشک از یک سو و ضرورت کاهش مصرف آب و سایر نهادههای کشاورزی، کشت نهال بهصورت دیم یا با استفاده از حـداقل آبیاری از سوی دیگر امکانپذیر است. فیلم برداشت استخودوس را می توانید در سیات ما تماشا کنید.

گل اسطوخودوس

اسطوخودوس در ایران دو گونه چند ساله و خشبی بـهنـامهـای L. stricta و L. sublepidota دارد که در مناطق جنوبی ایران مـیرویند و گونه L. sublepidot انحصاری ایران است. خانواده نعناعیان دارای درختچه‌ها و درختان مختلفی است و اسطوخودوس گیاهی درختچه‌ای محسوب می‌شود. برگ‌ها و گل‌های این گیاه خوراکی، تازه یا خشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. گیاه اسطوخودوس جزء خوشبوترین گیاهان محسوب می‌شود.

گیاه اسطوخودوس اولین زمان رویش آن به حدود ۲۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد. پیدایش گیاه اسطوخودوس در منطقه خاورمیانه و در کشور هند بوده است، همانطور که اشاره شد این گیاه به دلیل بو و عطر فوق‌العاده خود در گذشته برای خوشبو کردن البسه و وسایل شخصی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اگر چه همه اسطوخودوس‌ها بومی مدیترانه هستند، اما انواع مختلفی از این گیاه وجود دارد که در رنگ، شکوفه گل، فرم گل و اندازه‌های مختلف با هم تفاوت دارند. زمان شکوفه دادن این گیاه می‌تواند به طور چشمگیری در مکان‌های مختلف متفاوت باشد. جایی که یک گل اسطوخودوس در آغاز ماه ژوئن شکوفا می‌شود، تنها با فاصله کمتر از چند کیلومتر دورتر می‌تواند نتیجه بسیار متفاوتی داشته باشد. بر خلاف نام این گیاه، همه اسطوخودوس‌ها بنفش نیستند. برخی از آن ها با رنگ‌های دیگر مانند صورتی کمرنگ، سفید و حتی زرد دیده می‌شوند. برگ‌ها همچنین می‌توانند از نظر شکل و رنگ متفاوت باشند.

پراکندگی گیاه اسطوخودوس در جهان

گل اسطوخودوس، بومی منطقه کیپ ورد و جزایر قناری، جنوب و شمال غرب اروپا و به عبارتی شرق مدیترانه است و در آمریکای شمالی نیز به عنوان گیاه زینتی کشت می‌شود. این گیاه در شرق آفریقا و کشور‌هایی مانند ایران، کانادا، هند ( جنوب شرقی )، چین، انگلیس رشد می‌کند و در ایران، این گیاه یک گیاه غیر بومی محسوب می‌شود.

ولی در بعضی مناطق مثل منطقه فیروز آباد استان فارس پرورش زراعی داده می‌شود. در بقیه نقاط کشور مانند مازندران، تهران، کرج، اراک و اصفهان هم به عنوان یک گیاه زینتی و هم دارویی کشت و استفاده می‌شود. با اینکه گیاه اسطوخودوس گیاهی است که در مدیترانه پرورش پیدا کرده اما در کشور انگلیس که آب و هوایی خنک دارد هم به خوبی رشد می‌کند و مدت‌ها است که در باغ‌های گیاهان دارویی انگلیسی جزء اصلی‌ترین گیاهان محسوب می‌شود.

اسطوخودوس چه زمانی شکوفه می‌دهد؟

تمام انواع گل اسطوخودوس به طور معمول در اوایل تا اواسط تابستان شکوفه می‌دهند و در حدود سه‌تا چهار هفته ادامه دارد و در طول اوایل پاییز امکان بالقوه شکوفه دهی دوم و سوم وجود دارد. در مناطق سردتر، اسطوخودوس باید در بهار و اوایل تابستان کاشته شود. در مناطق گرم تر، اسطوخودوس باید در اوایل پاییز کاشته شود تا ریشه‌های گیاه در طی فصل خنک و مرطوب باشند.

انواع گل اسطوخودوس

۱۲ نوع اسطوخودوس وجود دارد که در ۴۵ گونه مختلف طبقه بندی می‌شوند. ۴۵۰ سرده اسطوخودوس وجود دارد که به ۴۵ گونه مختلف طبقه‌بندی می‌شوند. پتانسیل وجود گونه های بیشتری از اسطوخودوس وجود دارد که هنوز کشف نشده اند، به خصوص از آنجایی که تعداد معدودی گونه های پیوندی نیز وجود دارد. در بخش زیر، ما ۱۲ مورد از شناخته‌شده‌ترین انواع اسطوخودوس را که در سراسر کره زمین وجود دارند، مشخص کرده‌ایم.

·         اسطوخودوس فرانسوی ( ballerina lavender )

گونه ای از این گیاه به رنگ سفید است. اسطوخودوس فرانسوی دارای پیازهای بسیار بزرگ و گل‌های سفید شکوفه ای است که با رشد گیاه به رنگ صورتی و بنفش تبدیل می‌شوند. این گونه در آب و هوای تابستان و زمستان رشد می‌کند. اوایل بهار گل می‌دهد و در ژوئن و اواخر تابستان یا اوایل پاییز دو بار شکوفا می‌شوند. این گیاه به نور کافی نیاز دارد و به آب دهی کمتری احتیاج دارد. خاک مورد نیاز برای رشد این گیاه، خاک شنی است و در تابستان‌های معتدل و زمستان‌ها رشد می‌کند.

اسطوخودوس فرانسوی نسبت به سایر اسطوخودوس‌ها از نظر بو و رنگ منحصر به فردتر هستند. شکوفه‌ها به صورت طولانی از تابستان تا پاییز رشد می‌کنند. تفاوت عمده این نوع با انواع دیگر در این است که اسطوخودوس فرانسه تحمل دمای شدید را ندارد.

استان های تولید کننده : تهران، خراسان رضوی، سمنان، کرمان و چهارمحال و بختیاری

·         اسطوخودوس اسپانیایی ( Kew Red lavender )

نوع بعدی اسطوخودوس به اسطوخودوس اسپانیایی مشهور است که نام خود را از سر گل‌های بنفش که در بالای گلبرگ‌های صورتی کم رنگ است، می‌گیرد. این گیاه از اواخر بهار تا پاییز یک فصل گل دهی طولانی دارد و گل‌ها را می‌توان در تمام سال در آب و هوای معتدل مشاهده کرد. به نور زیاد احتیاج دارد اما نیاز به آب دهی کمی‌ دارد. خاک مورد نیاز آن هم مانند اسطوخودوس نوع اول، خاک شنی است و در آب و هوای معتدل تابستانی رشد می‌کند.

·         اسطوخودوس آنوک ( Anouk lavender )

اسطوخودوس آنوک نوع دیگری از اسطوخودوس‌ها است که از اوایل تا اوسط بهار گل می‌دهد و دارای گل‌های بنفش است. این گیاه در تابستان‌های گرم‌تر هم رشد می‌کند. به نور زیاد احتیاج دارد اما در برابر خشکی مقاوم است.

·         اسطوخودوس بتی آبی

اسطوخودوس آبی گیاهی با گل‌های نسبتا بزرگ است و این گیاه به صورت گنبدی هستند و دارای رایحه ای بسیار خوشبو بوده و فقط یکبار در اوسط فصل تابستان رشد می‌کند. معمولاً خشک می‌شوند و به صورت زینتی در گلدان‌ ها استفاده می‌شوند.

·         اسطوخودوس انگلیسی

اسطوخودوس انگلیسی کوچک که گل‌های آن بسیار متراکم است و دارای گل‌های بنفش کم رنگ با رایحه ای بسیار معطر هستند. این گیاه به عنوان یکی از زیباترین اسطوخودوس‌ها شناخته می‌شود. این گیاه در اواسط تا اواخر بهار شکوفا می‌شود و همچنین پروانه‌ها و زنبورهای زیادی را به خود جذب می‌کند. اسطوخودوس‌های بزرگ دارای گل‌های بنفش کم رنگ هستند و بر روی پله‌ها رشد می‌کنند و دارای رایحه ای خوشبو است و همچنین شکوفایی آن از اواسط تا اواخر تابستان است و به نورخورشید زیاد و آب کم نیاز دارد.

·         اسطوخودوس Hidcote

یکی از انواع محبوب اسطوخودوس، این گیاه گل‌های بنفش تیره را شکوفا می کنند و شاخ و برگ‌های سبز – آبی دارند. هنگامی که این اسطوخودوس خشک می‌شود، گل‌ها رنگ خود را حفظ می‌کنند، که برای صنایع دستی و تزئینات عالی هستند. گیاه، بسته به آب و هوا، در اواخر بهار یا اوایل تابستان شکوفه می‌دهد.

·         اسطوخودوس دورگه ( Impress Purple )

این اسطوخودوس به طور معمول به خاطر گل‌های بنفش تیره و بلندی که دارند در دسته‌ گل ها به کار می‌رود. گل‌ها، پر رنگ ترین ارغوانی در میان تمام اسطوخودوس ها هستند. برای افزایش شکوفه دهی، حذف گل‌های پژمرده بسیار مفید می باشد. این گیاه از میانه تا اواخر تابستان شکوفه می‌دهد و بسیار خوشبو است.

·         اسطوخودوس Hidcote Giant

این اسطوخودوس گل هایی به رنگ بنفش کمرنگ دارد که بر روی پایه هایی بلند قرار می گیرد و به زیبایی هرچه تمام تر پخش می‌شود. Hidcote Giant یک اسطوخودوس فوق العاده است، نه تنها به خاطر زیبایی، همچنین برای بوی معطر و قدرتمندی که دارد. این اسطوخودوس معمولا در دسته‌گل ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه از اواسط تا اواخر تابستان شکوفه می‌دهد و مانند آهنربا، زنبورها و پروانه‌ها را جذب خود می کند.

·         اسطوخودوس گروسو ( Grosso )

این گیاه یک نوع بلند از اسطوخودوس است که در حدود ۶۰ سانتی متر ارتفاع دارد. شکوفه‌ها به رنگ ارغوانی ( بنفش ) بسیار تیره با برگ‌های معطر باریک هستند. این نوع می‌تواند در برابر زمستان‌های سرد تا ۱۵ درجه سانتی گراد زیر صفر دوام بیاورد و اگر به طور مستقیم پس از گل دهی در اواخر تابستان هرس شود، می‌تواند سال‌ها دوام بیاورد. این گیاه معمولا برای استخراج روغن اسطوخودوس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

·         اسطوخودوس پرتغالی یا سنبله

اسطوخودوس پرتغالی که به اسطوخودوس سنبله و نوک تیز نیز معروف است، دارای گل‌هایی است که از انواع دیگر ساده تر و ظریف تر هستند. این گل‌ها پیازچه هایی به رنگ بنفش و صورتی روشن را در سطوح بالای ساقه تولید می‌کنند. این اسطوخودوس معمولا در غذاها و نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

·         اسطوخودوس مصری

اسطوخودوس مصری به خاطر برگ‌های دوقلو و خزدار به عنوان اسطوخودوس برگ سرخسی شناخته می‌شود. این نوع، بوی متفاوتی دارد و کم‌تر از بقیه شیرین و معطر است. این گیاه تا زمانی که در خاک مناسب و زهکشی شده قرار دارد و فضای بسیاری برای رشد دارد، می تواند بدون مراقبت رها شود. گل‌ها در اواخر بهار شکوفه می‌دهند.