قرارداد جعاله چیست؟

قرارداد جعاله

قرارداد جعاله یا عقد جعاله یکی از عقود معین موضوع ماده 561 قانون مدنی می باشد. جعاله به معنای این است که شخصی خود را ملزم نماید به این که، اجرتی را در مقابل انجام عملی پرداخت کند. اعم از این که انجام دهنده شخص معین یا غیر معینی باشد. برای مثال ممکن است کسی که انگشتر طلایش را آب برده، می تواند با انعقاد قرارداد جعاله مقرر نماید به هر کسی که انگشتر او را پیدا کند، 100 هزار تومان پرداخت می نماید. جهت مشاوره با بهترین وکیل طلاق در تهران کلیک کنید.

ارکان قرارداد جعاله چیست؟

مطابق با ماده 562 قانون مدنی،  ارکان عقد جعاله عبارت از موارد زیر است :

• کسی که به موجب عقد ملتزم به پرداخت اجرت می شود؛ جاعل
• کسی که در ازای دریافت اجرت، عمل مورد نظر جاعل را انجام می دهد؛ عامل
• اجرتی که جاعل ملتزم به پرداخت آن به عامل می شود؛ جُعل

جعاله یک تعهد جایز است و تا زمانی که انجام عمل مورد نظر جاعل به پایان نرسیده باشد، جاعل می تواند از جعاله صرف نظر نماید. در ادامه این نوشتار برخی از مهمترین موارد و شرایط قانونی برای تحقق قرارداد جعاله مورد بررسی قرار می دهیم.

شرایط عقد جعاله چیست؟

قرارداد جعاله یکی از عقود معین اسلامی است که در قانون مدنی ایران قواعد و مقررات خاصی در مورد انعقاد آن تعیین گردیده است. برخی از مهمترین این مقررات عبارت از موارد زیر است :

• در جعاله ضروری نیست اجرت از تمام جهات معلوم باشد. بنابراین ممکن است جاعل ملتزم شود در صورت پیدا کردن مال وی، حصه مشاعی از آن را به مالکیت عامل درآورد.
• در جعاله ممکن است عامل معین یا نامعین باشد. عامل معین یعنی جاعل انجام کار را به شخص خاصی می سپارد. عامل زمانی نامعین است که جاعل شخص خاصی را برای انجام عمل نگمارد، بلکه به طور کلی اعلام نماید هر کس کار مورد نظر او را انجام داد مستحق دریافت جعل است.
• به موجب ماده 564 قانون مدنی در قرارداد جعاله عمل مورد نظر نیز ممکن است مردد و نامعلوم باشد. برای مثال جاعل ممکن است جعل را در ازای عمل کلی مثل پیدا کردن یکی از سه برادر گم شده جاعل یا کاشتن یک نهال گردو، بادام یا کاج به انتخاب عامل قرار داده باشد.
• همانطور که اشاره شد جعاله یک عمل حقوقی جایز است. بنابراین تا زمانی که انجام عمل مورد قرارداد جعاله به اتمام نرسیده است، هر کدام از طرفین می توانند از آن رجوع کنند. لیکن چنانچه در اثنای انجام دادن عمل، جاعل رجوع کند عامل مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.
• هنگامی که مال جاعل به دست عامل می رسد طبق ماده 569 قانون مدنی در دست او امانت است. عامل می بایست آن را به جاعل رد نماید. عامل تنها در صورتی مستحق دریافت اجرت است که مال را به جاعل رد نماید.
• بر اساس ماده 570 قانون مدنی انعقاد قرارداد جعاله بر امر نامشروع و یا غیر عقلایی باطل است.

شرایط عمل در جعاله

1. عمل در جعاله می بایست عملی مشروع باشد : یعنی جعاله برعملی نا مشروع از نظر قانون باطل است . مثلا فردی را برای جا به جا کردن مشروبات الکلی اجیر نماییم.
2. عمل باید در عرف عقلایی باشد : انجام آن عمل بر جاعل واجب نباشد مانند اینکه نماز خواندن بر جاعل واجب است و او انجام این عمل را از دیگری در برابر اجرت درخواست نماید. در نتیجه مطابق ماده 570 قانون مدنی جعاله برعمل نامشروع و یا برعمل غیرعقلایی باطل است.

انواع جعاله چیست؟

1. جعاله عام : دراین جعاله ، عامل فردی غیر معین است و جاعل شخص خاصی را برای انجام کار در نظر نمی گیرد. هدف اصلی جاعل رسیدن به نتیجه مورد نظرش است.
2. جعاله خاص : جاعل انجام عمل را برعهده فرد یا اشخاص معینی قرار می دهد. در این مورد نه تنها نتیجه برای جاعل مهم است ، بلکه انجام دهنده کار(عامل )  نیز برای وی اهمیت دارد.

جعاله در نظام بانکی ایران

حسب ماده ۱۶ قانون عملیات بانکی بدون ربا  ، دستور اجرای عقد جعاله در بانک ها صادر گردیده است و به بانک‌ها اجازه داد تا از جعاله در نظام بانکداری استفاده نمایند. بدین صورت که بانک ها جهت گسترش امور بازرگانی و تولیدی و خدماتی نظیر سرمایه گذاری، صدور ضمانت نامه … اقدام به انعقاد جعاله بین خود و مراجعین به بانک نمایند.

آثار جعاله چیست؟

• اگر شخصی قسمتی از کار را انجام دهد وسپس قرارداد جعاله فسخ گردد عامل به همان مقدار عملی که انجام داده مستحق اجرت المثل خواهد بود.
• اگر انجام کاری تجزیه ناپذیر باشد یعنی عامل باید کل کار را انجام دهد تا مستحق اجرت باشد در غیر این صورت مستحق هیچ اجرتی نخواهد بود.
• امکان رجوع هر یک از طرفین ، مطابق ماده 565 قانون مدنی ، جعاله عقدی جایز است و هریک از عامل و جاعل می توانند در اثنای انجام عمل رجوع نمایند . اما اگر جاعل در اثنای انجام کار و قبل از اتمام کار توسط عامل رجوع نماید باید اجرت المثل عمل عامل را تادیه نماید. اما هر گاه عامل در اثنای انجام کار رجوع نماید عامل مستحق اجرتی نخواهد بود زیرا عامل انجام کار را به نتیجه نرسانده و به میل خود از انجام کار صرف نظر نموده است.
• امانی بودن مال موضوع جعاله ، مطابق ماده 569 قانون مدنی ، از زمانی که مالی که جعاله بر آن واقع شده بدست عامل رسید در دست عامل امانت است و در صورت تعدی و تفریط عامل در نگهداری آن و ایجاد هر نقص و عیبی در مال ، عامل ضامن این عیب و نقص و یا تلف خواهد بود.
• زمان استحقاق اجرت ، حسب ماده 567 قانون مدنی ، عامل زمانی مستحق دریافت اجرت می گردد که کار به اتمام رسیده باشد و یا مال موضوع جعاله تسلیم جاعل گردیده باشد.
• متعدد بودن عامل در جعاله ، طبق ماده 568 ق.م ، اگر چند نفر عامل با شراکت هم عملی را انجام دهند هر یک از آنان به نسبت عملی که انجام داده اند مستحق اجرت می باشند.
• فوت یا محجور شدن هر یک از طرفین در عقد جعاله ، عقد جعاله جزء عقود جایز می باشد که با فوت و حجر هر یک از دو طرف عقد جعاله منحل میشود و در صورتی که عملی انجام شده باشد عامل مستحق اجرت می باشد.

شرایط فسخ قرارداد جعاله

قرارداد جعاله یک عقد جایز می باشد  بنابراین هر یک از طرفین قرارداد می توانند هر وقت که اراده کنند عقد را به صورت یکطرفه فسخ نمایند. توجه داشته باشید که اگر قبل از شروع به عمل قرارداد جعاله فسخ شود عامل حقی بر جاعل پیدا نمیکند. ولی اگر پس از شروع به کار عامل قرارداد جعاله را فسخ نماید باید اجرت المثل عامل را بپردازد.

در صورتی که موضوع جعاله دارای اجزای متعددی باشد یعنی کار قابل تجزیه و تقسیم باشد و قرارداد جعاله پس از انجام یکی از این موارد  فسخ گردد، عامل مستحق اجرت المثل می باشد. زیرا عامل بخشی از کار را انجام داده است.

نکات حقوقی در خصوص انعقاد عقد جعاله

در صورتی که عمل مورد نظر جاعل دارای اجزای متعدد باشد، به گونه ای که انجام دادن هر جزء آن مقصود بالاصاله جاعل باشد، مثل پیدا کردن چهار مروارید از دریای خزر در ازای پرداخت جعل به مبلغ 200 میلیون تومان، چنانچه در اثنای انجام عمل عقد توسط هر یک از طرفین فسخ شود، عامل به نسبت اقداماتی که تاکنون انجام داده است مستحق دریافت اجرت المسمی می باشد. ممکن است عمل مورد نظر جاعل توسط چند شخص انجام شود. در این صورت هر یک از شرکاء به نسبت عملی که انجام داده است مستحق سهمی از اجرت المسمی خواهد بود.

میان حقوقدانان در مورد عقد بودن یا ایقاع بودن جعاله اختلاف نظر وجود دارد. برخی به استناد این که در جعاله تنها ایجاد وجود دارد و قبول صورت نمی گیرد، جعاله را ایقاع می دانند که به معنای تعهد یکجانبه جاعل برای پرداخت جعل در ازای انجام دادن عمل مشخصی است.

در مقابل حقوقدانان دیگر به این موضوع استناد می کنند که قرارداد جعاله نیز مانند هر عقد جایز دیگری با اراده دو طرف و ایجاب و قبول آنان انجام می پذیرد. همچنین آنان به این موضوع استناد می کنند که قرارداد جعاله ممکن است میان جاعل و عامل مشخصی انعقاد یابد. در نتیجه برای انعقاد عقد و ایجاد تعهدات دو طرفه میان جاعل و عامل، جعاله همه شرایط حقوقجعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود و در اصطلاح فقها، صیغه‌ای است که ثمره آن به دست آوردن منفعتی در برابر عوض است. البته برای انعقاد قرارداد جعاله شرط نیست که کارمزد معلوم باشد.

از جعاله، تعاریف دیگری نیز صورت گرفته است که بر اساس یکی از تعاریف فقها، ملتزم شدن جاعل به دادن عوض در قبال عملی که حلال و مقصود عقلا است، جعاله نامیده می‌شود. همچنین در تعریف دیگری، قرارداد جعاله عبارت است از و پاداش معلوم در مقابل عملی، اعم از اینکه عامل، معین باشد یا خیر. جعاله نوعی سفارش کار است و همان طور که در ماده ۵۶۱ قانون مدنی آمده، عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف، معین باشد یا غیرمعین.

طبق قانون، جعاله تعهدی جایز است و تا زمانی که عمل به اتمام نرسیده باشد، هر یک از طرفین می‌توانند رجوع کنند اما اگر جاعل، در اثنای عمل عامل از قرارداد جعاله رجوع کند، باید اجرت المثل عمل عامل را بدهد. جعاله دارای این مزیت است که در آن معلوم بودن تفصیلی کار لازم نیست و موضوع التزام می تواند مجهول باشد، همان طور که قانون مدنی هم به آن تصریح دارد. چنان که در مورد اجرت نیز همین مطلب ثابت است. کاری که به موجب قرارداد جعاله ، درخواست می شود، باید مشروع و عقلایی باشد، اگر شخصی، برای ارتکاب جرم یا کاری برخلاف اخلاق حسنه، ملتزم به دادن اجرت شود، جعاله باطل است.

اقسام قرارداد جعاله

جعاله به اعتبار چگونگی ایجاب و پیشنهاد آن، بر دو قسم است:

۱- جعاله خاص

در جعاله خاص، ایجاب برای شخص معین است و طرف خطاب، یک یا چند نفر خاص هستند. مثل این که پدر به فرزند خود بگوید که اگر فلان مساله را حل کنی، مبلغی مشخص به تو خواهم داد.

۲- جعاله عام

در جعاله عام، هدف جاعل، رسیدن به مقصود خود است و برای او فرقی ندارد که کار مورد نظر توسط چه کسی انجام شود. به عنوان مثال، می‌گوید که هر کس فلان کار را انجام دهد، به او مبلغی مشخص  پاداش می‌دهم.

قرارداد جعاله یک نوع عقد و از جمله عقود معین است و جاعل با خواندن صیغه ای خود را ملزم می‌کند که در صورت انجام شدن کاری مشخص برای او از سوی دیگری، این شخص مستحق مزد و عوض است. به عنوان مثال، فردی که یک راس دام خود را گم کرده است، اعلام می‌کند که هر کس حیوان گمشده او را پیدا کرد، مبلغی مشخص دریافت می‌کند.

جعاله از سه رکن جاعل، عامل و جُعل تشکیل می‌شود

۱- جاعل

کسی که انجام کاری را درخواست می‌کند.

۲- عامل

کسی که کار درخواستی را انجام می‌دهد.

۳- جُعل

عوض و مزد را می‌گویند.

شرط است که جاعل باید بالغ و عاقل باشد و حاکم شرع او را از تصرف در اموالش منع نکرده باشد اما در خصوص عامل، وجود این شروط، ضروری نیست.

شرایط عمل مورد جعاله

کارهایی مورد جعاله قرار می گیرند که شرایط زیر را داشته باشند.

۱- کار مورد جعاله، حلال و مشروع باشد. چرا که جعاله بر انجام کارهای حرام مثل زنا باطل است.

۲- کار، غرض و منفعت قابل توجه عقلایی داشته باشد، بنابراین قرارداد جعاله بر انجام کارهای عبث و بیهوده از قبیل کشیدن تمام آب چاه یا رفتن به اماکن خطرناک و تاریک صحیح نیست.

۳- عمل مورد جعاله از کارهای واجب بر جاعل نباشد. به عنوان مثال، جاعل بگوید هر کسی نماز ظهر و عصر مرا بخواند، مبلغی مشخص به او می دهم که در این صورت جعاله باطل است.

در جعاله، ایجاب از طرف جاعل بوده و به صورت عام یا خاص است. در ایجاب عام، همواره این امر مفروض است که التزام به پرداخت عوض یا اجرت، در مقابل اولین کسی است که عمل را انجام داده است. قبول در جعاله ممکن است صریح یا ضمنی باشد، همان طور که در جعاله عام چنین است.

در جعاله، عامل زمانی مستحق اجرت است که جاعل درخواست انجام کاری کند. به عنوان مثال، جاعل بگوید هر کسی گمشده ی مرا یافت، به او این مبلغ را پرداخت خواهم کرد.

بنابراین اگر گمشده قبل از درخواست جاعل در دست کسی باشد، بر او لازم است که آن را تحویل صاحبش بدهد و مستحق عوض هم نیست.همچنین عامل زمانی مستحق دریافت مزد است که کار درخواستی را به اتمام برساند.

در صورتی که در عقد جعاله، عامل مشخصی مورد خطاب باشد و قرارداد جعاله با او بسته شود، اگر شخص دیگری غیر از عامل مشخص شده، کار مورد نظر را انجام دهد، این فرد مستحق اجرت نیست.

چرا که طرف عقد نبوده و جاعل تعهدی نسبت به او ندارد. در این صورت، عامل معین نیز به دلیل اینکه کاری انجام نداده، مستحق اجرت نخواهد بود.